Abstract
Starając się zrozumieć fenomen popularności teorii praktyk w XXI wieku, rozpoczynamy artykuł od wyróżnienia sześciu założeń, które łączą „rodzinę” teorii praktyk. Następnie skupiamy się na różnicach i opisujemy cztery główne orientacje w ramach teorii praktyk. W tym celu bierzemy pod uwagę postrzeganie teorii praktyk w odniesieniu do innych teorii społecznych (co określamy mianem „teorii totalnej” lub „skrzynki narzędziowej”) oraz dążenie do opisywania lub wyjaśniania analizowanych zjawisk (co za Nicolinim ujmujemy jako słaby lub mocny program teorii praktyk). Po skrzyżowaniu tych dwóch wymiarów otrzymujemy cztery główne typy uprawiania teorii praktyk. Omawiamy je podając przykłady koncepcji Theodore’a Schatzkiego, Davide Nicoliniego, opisując „pęknięcia” w teorii praktyk oraz ich „miniaturyzację”. Proponowany sposób analizy pozwala wyraźniej dostrzec zalety i wady poszczególnych typów podejść oraz zachęca badaczy do urefleksyjnienia swojej postawy względem omawianych teorii. W podsumowaniu przywołujemy podobieństwa pomiędzy teoriami praktyk a socjologią codzienności pod kątem problemów, jakie napotykają.
Go to article
Bibliography
1. Abriszewski, Krzysztof. 2008. Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura. Kraków: Universitas. 2. Bakardijeva, Maria. 2020. New Paradigm or Sensitizing Concept: Finding the Proper Place of Practice Theory in Media Studies. International Journal of Communication, 14: 2928–2945.
3. Bloor, David. 1976. Knowledge and social imagery. London: Boston: Routledge and Kegan Paul.
4. Bourdieu, Pierre, Loïc J.D. Wacquant. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Przekład Anna Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
5. Bukowski, Andrzej, Marcjanna Nóżka, Marta Smagacz-Poziemska, Karol Kunicki. 2018. Parkowanie i troska. Teoria praktyki w badaniach nad osiedlami wielkomiejskimi. Przegląd Socjologiczny, 1: 139–164.
6. Castellani, Brian, Frederic W. Hafferty. 2009. Sociology and Complexity Science. A New Field of Inquiry. Berlin; Heidelberg: Springer-Verlag.
7. Couldry, Nick. 2004. Theorising Media as Practice. Social Semiotics, 14, 2: 15–32.
8. Domańska, Ewa. 2008. Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami. Kultura Współczesna, 3: 9–21.
9. Drozdowski, Rafał, Bogumiła Mateja. 2009. Strategie eksplanacyjne socjologii codzienności. Lista obietnic i dylematów. W: M. Bogunia-Borowska, red. Barwy codzienności. Analiza socjologiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 362–371.
10. Drozdowski, Rafał. 2010. Socjologia codzienności, czyli jak przestać być modną? Kultura i Społeczeństwo, 1: 3–15.
11. Drozdowski, Rafał. 2019. Wokół społecznych badań nad codziennością. Socjologia codzienności jako krytyka socjologiczna. W: M. Zawodna-Stephan, red. Życie codzienne (w) Archiwum. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 65–85.
12. Fleck, Ludwik. 1986. Powstanie faktu naukowego: wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
13. Gawlicz, Katarzyna. 2020. Szkoły demokratyczne w Polsce. Praktykowanie alternatywnej edukacji. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
14. Giddens, Anthony. 2003. Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji. Przekład Stefan Amsterdamski. Poznań: Zysk i S-ka.
15. Habermas, Jürgen. 2002. Teoria działania komunikacyjnego. T. I. Przekład Andrzej M. Kaniowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
16. Hochschild, Arlie R. 1979. Emotion Work, Feeling Rules, and Social Structure. American Journal of Sociology. 85, 3: 551–575.
17. Hui, Allison, Theodore Schatzki, Elisabeth Shove, eds. 2017. The Nexus of Practices. Connections, constellations, practitioners. Abingdon: Routledge.
18. Jakubowska, Honorata. 2009. Socjologia ciała. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
19. Jęcz, Jan. 2022. Prawda ekranu. O praktyce screenshotowania. Przegląd Kulturoznawczy, 51, 1: 53–73.
20. Kacperczyk, Anna. 2016. Społeczne światy: teoria – empiria – przykłady badań. Na przykładzie społecznego świata wspinaczki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
21. Kaufmann, Jean-Claude. 2004. Ego. Socjologia jednostki. Inna wizja człowieka i konstrukcji podmiotu. Przekład Krzysztof Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa.
22. Kopczyńska, Ewa. 2021. Jedzenie i inne rzeczy. Antropologia zmiany w systemach żywnościowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.
23. Krajewski, Marek. 2013. Przeciwzłożoność. Polityki prostoty. Studia Socjologiczne, 4: 37–50.
24. Kuhn, Thomas S. 2020. Struktura rewolucji naukowej. Przekład Helena Ostromęcka. Warszawa: Aletheia.
25. Latour, Bruno. 2010. Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci. Przekład Krzysztof Abriszewski, Aleksandra Derra. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
26. Luhmann, Niklas. 2007. Systemy społeczne. Przekład Michał Kaczmarczyk. Kraków: Nomos.
27. Martini, Natalia. 2017. Praktykowanie czasu wolnego w sytuacji niedoboru i nadmiaru. Przegląd Socjologii Jakościowej, 13, 4: 94–112.
28. Mateja-Jaworska, Bogumiła, Marta Zawodna-Stephan. 2019. Badania życia codziennego w Polsce. Rozmowy (nie)codzienne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
29. Mills, Charles Wright. 2007. Wyobraźnia socjologiczna. Przekład Marta Bucholc. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
30. Nicolini, Davide. 2012. Practice theory, work, and organization. Oxford University Press.
31. Nicolini, Davide. 2017a. Practice Theory as a Package of Theory, Method and Vocabulary: Affordances and Limitations. In: M. Jonas, B. Littig, A. Wroblewski, eds. Methodological Reflections on Practice Oriented Theories. Springer International Publishing, 19–34.
32. Nicolini, Davide. 2017b. Is small the only beautiful? Making sense of „large phenomena” from a practice-based perspective. In: A. Hui, T. Schatzki, E. Shove, eds. The nexus of practice: connections, constellations and practitioners. Abingdon: Routledge, 98–114.
33. Olcoń-Kubicka, Marta, Mateusz Halawa. 2018. Making a living: how middle-class couples in Warsaw start and practice a household. Kultura i Społeczeństwo, 4: 91–111.
34. Parsons, Talcott, Neil J. Smelser. 2006. Funkcjonalne zróżnicowanie społeczeństwa. Przekład Alina Bentkowska. W: A. Jasińska-Kania i in., red. Współczesne teorie socjologiczne. T.I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 390–403.
35. Postill, John. 2010. Introduction: Theorising Media and Practice. In: B. Bräuchler, John Postill, eds. Theorising Media and Practice. New York: Berghahn Books, 1–32.
36. Reckwitz, Andreas. 2002. Toward a Theory of Social Practices: A Development in Culturalist Theorizing. European Journal of Social Theory, 5: 243–263.
37. Schatzki, Theodore. 1996. Social Practices. A Wittgensteinian Approach to Human Activity and the Social. Cambridge University Press.
38. Schatzki, Theodore. 2001. Introduction: practice theory. In: T. Schatzki, K. Knorr Cetina, E. von Savigny, eds. The Practice Turn in Contemporary Theory. London: Routledge, 10–23.
39. Schatzki, Theodore. 2002. The Site of the Social: A Philosophical Account of the Constitution of Social Life and Change. Pennsylvania State University Press.
40. Schatzki, Theodore. 2012. A primer on practices: Theory and research. In: J. Higgs, R. Barnett, S. Billett, M. Hutchings, F. Trede, eds. Practice-Based Education. Perspectives and Strategies. Rotterdam: Sense Publishers, 13–26.
41. Schatzki, Theodore. 2016. Practice theory as flat ontology. In: G. Spaargaren, D. Weenink, M. Lamers, eds. Practice Theory and Research. Exploring the dynamics of social life. Abingdon: Routledge, 29–41.
42. Shiling, Chris. 2010. Socjologia ciała. Przekład Marta Skowrońska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
43. Shove, Elizabeth, Mika Pantzar, Matt Watson. 2012. The Dynamics of Social Practices. London: Sage Publications.
44. Sikorska, Małgorzata. 2018. Teorie praktyk jako alternatywa dla badań nad rodziną prowadzonych w Polsce. Studia Socjologiczne, 2: 31–63. DOI: 10.24425/122463.
45. Sikorska, Małgorzata. 2019. Praktyki rodzinne i rodzicielskie we współczesnej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
46. Sojak, Radosław. 2004. Paradoks antropologiczny. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
47. Spaargaren, Gert, Michael Lamers, Don Weenink. 2016. Introduction: Using practice theory to research social life. In: G. Spaargaren, D. Weenink, M. Lamers, eds. Practice Theory and Research. Exploring the dynamics of social life. Abingdon: Routledge, 3–27.
48. Strzałkowski, Andrzej. 2018. Implikacje teorii praktyk społecznych, perspektywy wielopoziomowej i podejścia behawioralnego dla badań użytecznych w polityce klimatycznej. Przegląd Socjologiczny, 67, 4: 117–140.
49. Swidler, Ann. 1986. Culture in Action: Symbols and Strategies. American Sociological Review, 51, 2: 273–286.
50. Swidler, Ann. 2001. What anchors cultural practices. In: T. Schatzki, K. Knorr Cetina, E. von Savigny, eds. The Practice Turn in Contemporary Theory. London: Routledge, 83–101.
51. Sztompka, Piotr. 2008. Życie codzienne – temat najnowszej socjologii. W: P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska, red. Socjologia codzienności. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 15–52.
52. Sztompka, Piotr. 2011. Czy istnieje socjologia polska? Studia Socjologiczne, 201, 2: 54.
53. Turner, Jonathan H., Jan E. Stets. 2009. Socjologia emocji. Przekład Marta Bucholc. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
54. Weenink, Don, Gert Spaargaren. 2016. Emotional agency navigates a world of practices. In: G. Spaargaren, D. Weenink, M. Lamers, eds. Practice Theory and Research. Exploring the dynamics of social life. Abingdon: Routledge, 60–83.
55. Zalewska, Joanna. 2015. Człowiek stary wobec zmiany kulturowej. Perspektywa teorii praktyk społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
56. Zalewska, Joanna. 2019. Practice Theory Revisited: How Flexible Metahabt Complements Habitus. Polish Sociological Review, 205, 1: 65–84.
57. Ziółkowski, Marek. 2006. Teoria socjologiczna początku XXI wieku. W: A. Jasińska-Kania i in., red. Współczesne teorie socjologiczne. T.I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 15–32.
Go to article
en
pl
