coin hoard discovered in an unknown locality east of Saint Petersburg in Russia in 2019 ( tpq 1008/9), contained three Polish coins issued by Bolesław I the Brave of hitherto unknown types (Mikhel’son 2023). One of them bears the inscription: +POZZNANI, the oldest record of Poznań’s name, the then-capital center (Fig. 1). The reverse of this coin, like the two others, was struck from a die that contains the inscription: AЯЄAHLAT (Figs 1–3). This die was already known from the first die-chain of Bolesław the Brave’s coinage. This makes it possible to include the newly discovered coins in the die-chain. As a consequence, die-chain no. 1 can be expanded, its chronology can be made more precise (ca. 998–1010), and can help establish that the linked die-chains were used in the Poznań mint.

The author updates the state of knowledge about the origins of Polish coinage in the late tenth and early eleventh centuries. This became possible due to new coin finds and the use of new research methods and, above all, revealing new die-links. The author concludes that it was not Mieszko I (c. 962–992), but his son Boleslaus the Brave (992–1025) who began Polish coinage. This early coinage was more intensely produced and more diverse than was previously thought. In one mint, correctly inscribed dies and corrupted imitations of foreign patterns were used simultaneously. Coins served the purpose of both propaganda and economic tools. They accounted for a small proportion of the prevailing foreign coins in circulation.

The starting point for this text was the publication of a coin, assigned to Bolesław I the Brave (992–1025), Prince of Poland, with the name BOLEZLAV and a two-side representation of a chapel (Grossmanová, Matejko-Peterka, Kašparová 2018; Fig. 4). It is currently stored in the Moravian Museum in Brno. This coin has been known in the literature since the mid-19th century (Cappe 1850). Former researchers assigned it either to Boleslav III in the Bohemia (Cappe 1850; Hanka 1856) or to Bolesław I the Brave in Poland (Stronczyński 1884; Fiala 1895; Gumowski 1939). Newer researchers ignored it completely, suspecting that it was some kind of imitation or contemporary falsification. However, its authenticity is supported by the fact that it was originally in the collection of H. Dannenberg. Finally, the matter was decided by the publication in the auction catalogue (Warszawskie Centrum Numizmatyczne, Auction no. 67, item 132) of a coin minted on one side with the same die as the coin from Brno (Fig. 5). This allows us to postulate the existence of a new fourth die-chain in the coinage of Bolesław I the Brave (Fig. 6).

W 2008 r. w miejscowości Kvie na Gotlandii odkryto dalszych 20 monet ze skarbu ujawnionego już w 1929 roku (tpq 1027). Wśród nowych okazów rozpoznano denar Bolesława Chrobrego (992–1025) (Ryc. 1). Awers został wybity już znanym stemplem awersu typu Dux inclitus, rewers natomiast nowym stemplem naśladującym rewers pensa Etelreda II (978–1016) typu Crux (991–997). Monetę służącą wzorem wybił w Yorku mincerz o imieniu Thurstan (Ryc. 3). Dwie dalsze monety Bolesława Chrobrego wybite tym samym stemplem rewersu udało się odszukać przy pomocy Williama Leana w zbiorach brytyjskich: w British Museum (kolekcja Elmore Jonesa; ryc. 5) i w Merseyside County Museums w Liverpool (ryc. 4). Awersy tych monet, również identyczne, noszą znane już naśladownictwo stempla Etelreda II typu Last Small Cross (1009–1017). Odkrycia te wzbogacają uzupełniany już blisko od stulecia (E. Majkowski, Z. Zakrzewski, S. Suchodolski; ryc. 6) łańcuch połączeń stempli monet Chrobrego trzech typów: I polskiego z napisem BOLIZAS DVX — INCLITVS (ryc. 7), II anglosaskiego z imieniem króla Etelreda (ryc. 4 i 5) i III bawarskiego ze zniekształconym imieniem króla Henryka II (1002–1014) (ryc. 10). Typ anglosaski dotychczas był znany tylko z awersu, obecnie poznaliśmy również stronę odwrotną. Interesujące jest jednak, że wzorce tych stempli mają różną chronologię. Awers naśladuje monetę z Lincoln z lat ok. 1013–1017 (ryc. 2), rewers natomiast monetę z Yorku około 20 lat starszą (ryc. 3). Wykonawcą stempli był człowiek o dużych umiejętnościach, który nie został jednak wykorzystany do dalszej produkcji menniczej w Polsce. W obrębie wspomnianej grupy stemple wielokrotnie łączą się ze sobą (Ryc. 1, 4, 5, 8, 9, 11). Świadczy to o tym, że były używane w tym samym miejscu, w zbliżonym czasie i zapewne też w zbliżonym czasie zostały wytworzone (ok. 1015–1020). Na początku tego okresu — lub może nawet parę lat wcześniej — powstał typ bawarski. Przyczyny połączeń były różnorodne: zarówno techniczne (chęć maksymalnego wykorzystania stempli), jak też ekonomiczne (chęć zarekomendowania własnych monet), a pewną rolę mógł odegrać również przypadek. Wagi monet tej grupy są mocno zróżnicowane (1,05–1,97 g), a ich wagi średnie stosunkowo wysokie (1,485, 1,64, 1,36 g) i zbliżają się do wagi innych monet Bolesława Chrobrego z drugiej połowy panowania. Znaleziska zawierające te monety mają stosunkowo duży rozrzut (Wielkopolska, Mazowsze, Małopolska, Pomorze, Gotlandia, Norwegia, Rosja). Bite były zapewne, tak jak i inne monety Bolesława Chrobrego, w Wielkopolsce lub na północnym Mazowszu, w jednym z głównych centrów jego państwa.

According to the finds, Polish and Western European coins reached western Ukraine in two stages: in the 10th / 11th century and in the first half of the 12th century. Some of these coins (but usually without Polish ones) were transported further east, to the vicinity of Kiev. On the other hand, Western European coins flowed into the territories of Northern Rus’ from the north. This text is based on data contained both in the literature (including recent one) and information not yet published, kindly provided by researchers from Ukraine (A. Kryzhanivskiy) and from the Czech Republic (J. Videman).

In Sowinki near Poznan 150 graves were discovered during archaeological examination of an inhumation cemetery from the 10th–12th century. The following four coins were found in the graves: 1. a fragment of an Arabic dirham from the 10th century, 2. a fragment of King Otto III’s (983–996) pfennig of Trier; 3. a fragment of a coin imitating Otto- Adelheid pfennigs; 4. a whole cross penny from the 11th century. The round plate, lost before examination, may have been the fifth coin. In grave 76 a two-pan scale was found, together with 18 weights: 6 from bronze-coated iron and 12 from lead. All the finds were made in the older part of the site, dated to the end of the 10th and the first half of the 11th century.