Przeprowadzona ocena samooczyszczania się wód dotyczy górnych odcinków rzek aglomeracji górnośląskiej: Bierawki, Kłodnicy, potoku Bielszowickiego i Szotkówki. Są to rzeki o małych przepływach naturalnych, znacznie obciążone zanieczyszczeniami antropogenicznymi Wykorzystano wyniki własnych badań szybkości przebiegu procesu samooczyszczania się. Skupiono się na zanieczyszczeniach rozkładalnych biochemicznie. Wyznaczono współczynniki szybkości biochemicznego rozkładu k, i zdolność przetwórczą wód. W obrębie tych samych rzek, poszczególne odcinki różnią się charakterem koryta, występują na przemian bystrza i odcinki o spowolnionym przepływie. Na potoku Bielszowickim i Szotkówce istnieją rozlewiska. Efektem tego są odmienne warunki samooczyszczania się wód. Na wszystkich badanych odcinkach szybkość procesu usuwania substancji organicznych, opisywana współczynnikami k,, najczęściej była dużo większa od literaturowych, wahających się w granicach poniżej 2,0 rzadko przekraczając wartości 3,0. Rozlewiska występujące w korytach cieków nie zawsze wpływały korzystnie na jakość ich wód. Rola takich rozlewisk w procesie samooczyszczania się rzek oraz wpływ na ekosystemy wodne wymaga odrębnych badań.

Dla większości wód płynących głównym źródłem zanieczyszczenia są źródła punktowe. Znając zdolności wód do samooczyszczania się można poprzez odpowiednie sterowanie wprowadzanymi zanieczyszczeniami wpływać na jakość wód. W pracy skupiono się na wskazaniu rozwiązań wprowadzania zanieczyszczeń do wód Kłodnicy i Bytomki, które pozwolą na osiągnięcie jakości ich wód przynajmniej w granicach Ill klasy jakości wód powierzchniowych. Przeprowadzono symulacyjne obliczenia dla różnych scenariuszy gospodarowania ściekami i wskazano rozwiązania korzystne dla środowiska wodnego. Analizowano tylko efekty środowiskowe wyrażające się poprawą jakości wód. Nie brano pod uwagę aspektu ekonomicznego działań niezbędnych do osiągnięcia nakreślonego celu. Wzięto pod uwagę zasolenie związane z wprowadzanymi wodami kopalnianymi oraz zanieczyszczenia biorozkladalne, oznaczane wskaźnikiem BZT,, związane głównie ze ściekami komunalnymi. Symulację wykonano wykorzystując program komputerowy Zintegrowany Model Rzeka - ZMR. Dla ochrony przed ponadnormatywnym zasoleniem rozwiązaniem optymalnym w bezpośredniej zlewni Kłodnicy byłoby skierowanie wód kopalnianych poza jej zlewnię, a dla rzeki Bytomki - ich odsalanie. Dla ochrony przed zanieczyszczeniami biorozkladalnymi jedynym rozwiązaniem byłoby zaostrzenie kryterium efektywności oczyszczania ścieków komunalnych.

W artykule przedstawiono metodę poprawy jakości wody w zbiornikach retencyjnych przy zastosowaniu zbiorników wstępnych z filtrem roślinnym. Zbiorniki wstępne lokalizowane powyżej zbiorników głównych zmniejszają dopływ zanieczyszczeń transportowanych rzeką i przejmują znaczną część procesów biochemicznych, które powodują eutrofizację retencjonowanej wody. W efekcie do zbiornika głównego dopływa woda ze zmniejszonym ładunkiem zanieczyszczeń. Metoda ta jest bardziej ekonomiczna, wymaga krótszego okresu realizacji i jest mniej pracochłonna niż ogólnie stosowane metody ochrony wód powierzchniowych. Jest ona szczególnie zalecana do poprawy jakości wody w małych zbiornikach podatnych na intensywne zamulanie i eutrofizację. Prawidłowa budowa i eksploatacja zbiorników wstępnych zależy od właściwego doboru ich parametrów, takich jak: czas magazynowania wody, prędkość przepływu wody, głębokość zalewu i doboru filtrów 'roślinnych. Autorzy ocenili skuteczność działania zbiornika wstępnego usytuowanego powyżej zbiornika głównego w Mściwojowie na rzece Wierzbiak. W zbiorniku wstępnym wydzielono (trzykomorowy) osadnik oraz trzy komory z przegrodami roślinnymi. Głównym celem tych urządzeńjest zmniejszenie ilości rumowiska, substancji biogennych oraz innych zanieczyszczeń niesionych wraz z dopływającą wodą do zbiornika głównego. Badania przeprowadzono w okresie 2000--2001. Otrzymane wyniki wykazały znaczącą rolę zbiornika wstępnego w poprawie jakości wody dopływającej do zbiornika głównego - nastąpiło zmniejszenie ilości azotanów o około 65%; fosforanów - o około 52%.

Celem pracy było dokonanie oceny stanu zanieczyszczenia metalami toksycznymi gleb na obszarze miasta Piekary Śląskie (województwo śląskie) z uwzględnieniem sposobu ich użytkowania. Zakres badań obejmował oznaczenie stężeń ołowiu i kadmu w glebach kompleksów ogrodów działkowych, nieużytków rolniczych i przedszkolnych placów zabaw Stężenia ołowiu i kadmu w próbkach gleb oznaczano techniką płomieniowej spektrofotometrii atomowo-absorpcyjnej po ekstrakcji wodą królewską w mikrofalowym systemie MOS 2000. Zawartości metali w analizowanych próbkach gleb były bardzo zróżnicowane i zależały od lokalizacji miejsc ich poboru w stosunku do najważniejszego emitora metali toksycznych w Piekarach Śląskich - Huty Metali Nieżelaznych ,,Orzeł Biały" S.A. Stężenia metali oznaczone we wszystkich próbkach gleb przekraczały znacznie wartości stężeń dopuszczalnych w Polsce w glebach uprawnych i gruntach zabudowanych. Zawartości ołowiu i kadmu w glebach powinny być podstawą do zaprzestania upraw roślin jadalnych w badanych rejonach miasta Piekary Śląskie. Zanieczyszczona gleba na przedszkolnych placach zabaw może stanowić istotne środowiskowe źródło ołowiu i kadmu zagrażające zdrowiu dzieci. Stan zanieczyszczenia placów zabaw metalami toksycznymi powinien zobowiązywać do podejmowania działań modernizacyjnych ograniczających kontakt dzieci z glebą W świetle zastosowanych kryteriów oceny wyników, zawartości metali występujące w glebach na obszarze Piekar Śląskich powinny budzić niepokój ich użytkowników i władz miasta.