Reżim prawny ochrony środowiska Morza Bałtyckiego jest fundamentem odpowied-zialnego zarządzania środowiskiem morskim, zmierzającego w praktyce do zapewnienia Morzu Bałtyckiemu skutecznej ochrony prawnej. Ochrona ta jest ugruntowana w postanowieniach Konwencji o ochronie środowiska obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencja helsińska z 1992 r.). Składa się z norm wymagających od Stron Konwencji helsińskiej podejmowania odpowiednich środków w celu zapobiegania zanieczyszczaniu środowiska morskiego w obszarze zlewni Morza Bałtyckiego lub eliminowania zanieczyszczeń. W znaczeniu systemowym podstawą efektywności reżimu ochrony środowiska Morza Bałtyckiego jest ścisła współpraca regionalna, w tym instytucjonalna w ramach Komisji Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (HELCOM). Rok 2020 jest wyjątkowy ze względu na doniosłe rocznice: 40-lecia wejścia w życie Konwencja helsińskiej z 1974 r. i rozpoczęcia prac przez HELCOM oraz 20-lecia wejścia w życie Konwencji helsińskiej z 1992 r. W niniejszym artykule zostały przedstawione wybrane aspekty normatywe składające się na reżim prawny ochrony środowiska Morza Bałtyckiego ze szczególnym uwzględnieniem istoty i znaczenia współpracy w trosce o dobro wspólne jakim jest środowisko morskie oraz budowania świadomości społecznej na rzecz kultury przestrzeni morskiej.

The concept of intergenerational justice is deeply rooted into the regulation of activities in the Area. United Nations Convention on the Law of the Sea on many occasions stresses the need to protect the marine environment in the interest of both contemporary and future generations. One of the institutions with vast competences in this field is the International Seabed Authority. With a perspective on inevitable commercial exploration and exploitation of seabed resources there is a need to answer the question if the Seabed Authority is properly prepared both in the field of law and policy to act as a steward of a mankind? Which instruments has been developed to ensure sustainable use of seabed resources and which of them are at the disposal of the International Seabed Authority? Finally, are the standards of the protection of seabed environment sufficient to satisfy the needs of contemporary consumption without diminishing the ability of the mankind in the future to freely choose their path of development? We can assume that environmental standards which would protect the interest of future people would also secure the sustainability in contemporary use of common heritage at the Seas. International Seabed Authority and international law of the sea can play important role in this process by shaping the future of the mankind with actions undertaken today.

Złomowanie statków morskich ma historię sięgającą połowy XIX w. W ostatnich 20 latach stocznie złomowe z Azji Południowej zdominowały światowy rynek recyklingu statków wykorzystując tanią siłę roboczą i nie zawsze stosując się do obowiązującego prawa międzynarodowego. Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO) doprowadziła do uchwalenia Konwencji z Hongkongu w 2009 r., która w kompleksowy sposób reguluje niemal wszystkie kwestie związane z bezpiecznym dla środowiska i dla ludzi recyklingiem statków. Unia Europejska wprowadziła własne regulacje, oparte na postanowieniach konwencji z Hongkongu, które odnoszą się głównie do statków zarejestrowanych w państwach unijnych, ale stwarzają pewne trudności w uznaniu stoczni złomowych znajdujących się w państwach trzecich, w tym państwach azjatyckich, do prowadzenia recyklingu statków podnoszących banderę państwa unijnego. Armatorzy statków, które mają być oddane na złom, stają przed dylematem czy poddać je drogiemu recyklingowi w zakładzie recyklingu wskazanym w europejskim wykazie zakładów, prowadzonym przez Komisję Europejską, czy zmienić banderę statku i wysłać je do stoczni w Azji, obchodząc przepisy unijne dotyczące recyklingu statków. Problemy tego rodzaju rozwiążą się same po wyjściu w życie Konwencji z Hongkongu, ale jak dotąd tylko 15 państw przystąpiło do konwencji, jednak z niewystarczającym tonażem, aby spełnić wszystkie warunki postawione przez konwencję do tego, aby weszła ona w życie. W artykule omówiono zagrożenia związane ze złomowaniem, umowę sprzedaży statku na złom, w tym używane na rynku formularze umów przygotowanych przez BIMCO, metody przekazywania statku stoczni złomowej oraz proces recyklingu stosowany przez stocznie zgodny z wymaganiami konwencji z Hongkongu. W tekście pokazanych zostało także kilka kopii dokumentów używanych w procesie recyklingu statku w praktyce obrotu.