This text describes the contemporary teoretical refelection on the place of ethics in historical discourse. It is focused on considering the effect of arguments of ethical tum in humanities on the debate concern with historical representations of Shoah.

The article is a review of the book by Francois Hartog Regimes d'historicite.

Czy Pius XII jest winny lub współwinny zagłady Żydów w czasie II wojny światowej? Odpowiedź Żydów – świadków, którzy przeżyli Shoah, jest jednomyślna: nikomu tyle nie zawdzięczają, ile temu papieżowi. Sztuka teatralna Namiestnik z 1963 roku radykalnie zmieniła tę opinię na niekorzyść papieża: został uznany za (głównego) winowajcą zagłady. Ekspozycja przygotowana w Muzeum Męczeństwa Yad Vashem w Jerozolimie w 2005 roku sformułowała winę papieża Piusa XII w siedmiu oskarżeniach-zarzutach: (1) zawarł konkordat z Hitlerem; (2) nie ogłosił antyrasistowskiej encykliki przygotowanej przez Piusa XI; (3) nie reagował protestem na relacje o postępującej zagładzie; (4) uchylił się od podpisania deklaracji aliantów w 1942 roku potępiającej eksterminację; (5) nie ochronił Żydów rzymskich; (6) zachowywał neutralność; (7) milczał wobec ludobójstwa. Autor usiłuje wykazać niesłuszność tych zarzutów.

Decydujący impuls do nowej katolickiej teologii judaizmu dała soborowa deklaracja Nostra aetate, kładąc nacisk na „szczególną więź, którą lud Nowego Testamentu zespolony jest duchowo z plemieniem Abrahama”. Jednak w recepcji deklaracji uwypuklano dwa inne aspekty, a mianowicie Shoah i państwo Izrael, na skutek czego na daleki plan schodzi perspektywa teologiczna. Prawidłowe spojrzenie powinno uwzględniać najważniejsze drogowskazy teologiczne obecne w nauczaniu kard. Józefa Ratzingera/Benedykta XVI: (1) wartość Starego Testamentu dla chrześcijaństwa; (2) uniwersalną misję i posłannictwo Izraela; (3) problem odpowiedzialności Żydów za śmierć Jezusa; (4) odmowę, z jaką Jezus spotkał się ze strony większości Żydów; (5) miejsce i status Izraela w nowej sytuacji zbawczej urzeczywistnionej przez Jezusa Chrystusa.