Zabudowa drewniana pochodząca z końca XIX i pocz. XX w. w Samarze, w Rosji, jest jednym z przykładów nadwołżańskiej architektury drewnianej, charakteryzującej się bogatym zdobnictwem oraz formą. Ciekawym zjawiskiem w XIX w. stało się zastępowanie architektury murowanej architekturą drewnianą. Fenomen ten spowodowany był napływem ludności wiejskiej do miasta. Z drewna budowano nie tylko zabudowę mieszkaniową, ale i budynki użyteczności publicznej (kościoły, szpitale, szkoły) oraz małą architekturę. Początkowo architektura ta znajdowała się na obrzeżach miasta. Wraz z jej popularyzacją wśród urzędników, zaczęła ona występować również w centrum miasta w miejscu wolnych parceli. Można wyróżnić wiele typów tej zabudowy: od najprostszych jednoizbowych po dwu- i trzykondygnacyjne domy ważnych urzędników. Zabudowa ta najczęściej występowała w konstrukcji zrębowej oraz szkieletowej (podziały wewnętrzne, wykusze, wieże). Ostatni wymieniony typ zabudowy mógł mieć konstrukcję mieszaną – parter był murowany, natomiast pozostałe kondygnacje drewniane. Budynki mieszkalne najczęściej zwieńczone były dachem dwuspadowym, natomiast wykusz i ryzality – dachem wieżowym. Układ funkcjonalno – przestrzenny poszczególnych rodzajów zabudowy był określony. Charakterystyczna dla tej zabudowy stała się dekoracja. W przeważającej części motywami ornamentu były formy zoomorficzne, fitomorficzne, geometryczne oraz występowały typowe formy ludowe. Dekorowane były szczyty, okna szczytowe, wiatrownice, zwieńczenia szczytów, listwy podokapowe, naroża budynku (kożuchowanie), nad- i podokienniki. Przybierały one różne formy oraz kształty. Najbardziej charakterystyczne stały się nad- i podokiennik, tworząc dekorowane obramienia okienne. Ich charakterystyczną cechą kompozycyjną była symetria. Z czasem formy obramień okiennych ulegały przekształceniu (przesuwano je względem lica ściany, spiętrzano). Ważnym elementem elewacji stały się akcenty, takie jak ryzality, wykusze, wieżyczki, balkony i niewielkie lukarny. Były one bardzo różne i występowały w dowolnej kombinacji. Cechy architektury drewnianej nawiązują do stylu, jaki panował w XIX w. – eklektyzmu. W Rosji mamy do czynienia ze swoistą odmianą eklektyzmu, polegającą na połączeniu tradycyjnych form architektury rosyjskiej – np. kokosznik – z formami zachodnioeuropejskimi różnych epok.

The aim of this paper is to trace the links between Professor Wiktor Zin’s artistic work and activity and his hometown – Hrubieszów. The Professor’s message on the importance of documenting and protecting this heritage has not lost its relevance, especially today, when historical wooden buildings are being destroyed. The paper concludes that the place of birth was an important motif in Wiktor Zin’s artistic work and activity. In addition to his achievements in terms of publications and designs, the popularization of this key issue to a wider audience, which continues to this day, was of importance for the protection of the cultural heritage of Hrubieszów.

For centuries, the roof has been a reminiscence, the symbol of basic human shelter and territory. Using the example of several ethnic groups living in Southeast Asia, Bhutan and Poland, the basic determinants of roof shape creation in vernacular architecture are discussed and similarities highlighted. In wooden architecture in different regions of the world, the form and construction of the roof are determined primarily by local conditions: climatic conditions, available materials, local tradition, culture, customs. Often it is the shape of the roof that determines the visual identity of a given ethnic group, with its traditions and way of life. The author points out that societies from different regions of the world with no cultural ties created wooden architecture based on the same factors and that the similarities are already present at the level of thinking patterns resulting, for example, from the need to emphasize the importance of religious buildings by means of the stacked, pent hip form of the basic roof.

This paper presents a new edition and translation of the contract for the erection of the castle in Kórnik that was concluded in 1426 by and between a chancellor of the Poznań cathedral chapter, Mikołaj z Górki, owner of the Kórnik estate, and a Poznań carpenter Niklos (Nicholas). It is the oldest known document of the history of the first, medieval wooden castle. Written down in Latin, it has survived in the book of the Poznań Consistory. It has a special value as a source of information, but it is also unique from the point of view of diplomatics as the so-called chirograph (a document marked by its characteristic way in which it is written down and its manner of authentication). The contract is not only a first-rate source for research into the history of wooden and defensive architecture in late medieval Poland, but also, in view of the Polish words used to explain Latin terminology in the text, can be considered a memorial to the Polish language of the past. The four German words have a similar value, too.