Abstract
W artykule dokonuję rekonstrukcji i krytycznie omawiam (analizuję) podstawowe
zręby Zdzisława Cackowskiego sposobu rozumienia filozofii i nauki. Podkreślam,
iż według Cackowskiego filozofia jest nauką (i to nauką nomotetyczną), choć zarazem
jest to nauka ze wszystkich najogólniejsza. Filozofia bowiem, podobnie jak nauki
szczegółowe, spełnia wszystkie najważniejsze, tak jak je określa Cackowski,
warunki i kryteria naukowości. Filozofia ponadto, podobnie jak każda inna nauka,
prócz funkcji poznawczej, pełni również istotne funkcje praktyczne, w szczególności
światopoglądowo-ideologiczne. Natomiast specyfika (swoistość) filozofii wynika z jej
aspiracji uniwersalistycznych i według Cackowskiego polega na bezprecedensowo
wysokim (najwyższym) stopniu ogólności odkrywanych przez nią prawidłowości —
prawidłowości dotyczących obiektywnie istniejącej rzeczywistości i jej poznania.
O specyfice filozofii przesądza zdaniem Cackowskiego również to, że usiłuje ona
zgłębić naturę jakościowych skoków pomiędzy podstawowymi segmentami świata
realnego, np. pomiędzy obiektami kwantowymi i korpuskularnymi, przyrodą nieorganiczną
i organiczną, procesami neuronalnymi i umysłowymi itp.
By jednak nie oderwać się od rzeczywistości, zdaniem Cackowskiego, filozoficzne
syntezy każdorazowo winny być zakotwiczone w wyspecjalizowanych
badaniach nauk szczegółowych, w konkretnych wynikach tych badań
oraz w szeroko pojętej praktyce naukowej i społecznej, czyli w sferze praxis.
Sposób rozumienia filozofii przez Cackowskiego czyni ją zatem, z jednej
strony, zasadniczo zbieżną z pozytywistyczną, scjentystyczną i marksistowską
koncepcją filozofii, z drugiej zaś strony — sytuuje ją w wyraźnej opozycji
do fenomenologicznej jej koncepcji. Zastrzeżenia i sprzeciw Cackowskiego
wobec fenomenologicznego projektu badań filozoficznych były w jego twórczości
względnie stałe (z biegiem lat zmieniały się tylko nieznacznie) i z reguły
dotyczyły: (1) zakresu i sensu ich autonomii wobec nauk szczegółowych,
(2) zasady bezzałożeniowości (i to bez względu na stopień jej radykalizmu),
(3) Husserlowskiej „zasady wszelkich zasad” jako głównego metodologicznego
principium, (4) fenomenologicznej koncepcji bezpośredniego doświadczenia, (5) możliwości i zakresu poznania ejdetycznego, (6) idei transcendentalizmu
i koncepcji czystej świadomości oraz (7) zasadniczej postawy
fundamentalistycznej, motywowanej zarówno wątkami kartezjańskimi, jak i,
zdaniem Cackowskiego, całkowicie irracjonalną tęsknotą do odkrycia absolutu
metafizycznego i epistemologicznego.
Go to article