Artykuł wychodzi od rozważań zaprezentowanych przez Małgorzatę Czarnocką w O krytyce nauki (Czarnocka 2017) po to, aby przyjrzeć się potencjałowi krytycznemu dualizmu ideał nauki/praktyka nauki. Przedstawione w kontekście, a następnie zestawione zostaje to z Teorią Aktora-Sieci, która z jednej strony w swoich tezach o nauce zbliża się do obrazu krytykowanego przez Czarnocką, ale z drugiej zachowuje podobny potencjał krytyczny. Dzieje się tak, mimo że teoria ta programowo odrzuca dualizm. Prezentowane rozważania koncentrują się wobec tego na tym, aby wyznaczyć punkty wspólne i różnice między podejściem dualistycznym i niedualistycznym w kontekście artykułu Czarnockiej.

The article is an attempt to present the main reasons why the anthropological hylomorphism of St. Thomas Aquinas goes beyond the monism-dualism dichotomy in metaphysical anthropology. It cannot, as is most often done, be classified as a substance dualism of the Cartesian type. It is also not a position that can be included in the group of materialistic monisms, even of the non-reductionist type. Aquinas‘s anthropological hylomorphism seems to be a position that contains both the intuitions of materialistic and dualistic positions in metaphysical anthropology, although not reducible to either of them. On closer examination of positions such as Aquinas‘s anthropological hylomorphism, the question must arise whether the dichotomous and disjunctive division of positions in metaphysical anthropology into materialistic and dualistic is justified and operational.

The aim of this article is to identify and analyze similarities in philosophical anthropology of two major Polish philosophers, Roman Ingarden and Henryk Elzenberg, with particular emphasis placed on their image of a human individual as a self- ‑overcoming being. A reconstructive method has been used here. Although reciprocal references between Ingarden and Elzenberg were not numerous, their concepts of human nature are very similar. According to both philosophers, man is essentially different from animals, but participates largely in what animals do as well. What is specific to man is determined by the spiritual element that transcends the physical world. Through spirit, man can overcome the biological part of him/ herself, and tries to overcome his/her condition, because in this way only can humanity reach out and create a world of culture. At the end of text, the most important differences between the discussed concepts of man are discussed.

The article describes features of Jerzy Topolski’s narrative in economic history. It focuses on four important threads and moments in his research on this field: great manor property, estimation of national income in the history of Poland, the birth of capitalism in Europe, social dependencies in the manor economy system.

Stanowisko Feuerbacha nazywam antropomorfizmem co do pojęcia Boga, krócej – antropomorfizmem teologicznym. Uznaję je za teorię, i akceptuję. Teza główna tej teorii głosi (w sformułowaniu semantycznym): w każdej deskrypcji „Bóg” (takiej, że jej skrótem jest nazwa „Bóg”) występują wyłącznie wyrażenia dotyczące człowieka. W języku mentalistycznym natomiast (endemicznym Feuerbachowi): nie ma w pojęciu Boga niczego, co wykraczałoby treściowo poza pojęcia dotyczące człowieka. Antropomorfizm Feuerbacha ma wersję słabą oraz wersję mocną. Słaba – pojęcie Boga ma faktycznie feuerbachowską charakterystykę. Mocna – feuerbachowska charakterystyka pojęcia Boga jest konieczna na sposób konieczności przyrodniczej. Wersje te można zespolić, korzystając z dictum znalezionego dla opisu analogicznej sytuacji – ignoramus et ignorabimus. Antropomorfizm Feuerbacha konfrontuję z najmocniejszym argumentem, jaki potrafię sobie wyobrazić – z argumentem wymierzonym w naturalizm, rezerwuar przesłanek Feuerbacha. Argument ten dozbrajam obiecującą ontologią pojęć, zaczerpniętą od Bernarda Bolzano. Pokazuję na koniec, że maszyneria ta nie pracuje, a (niefeuerbachowskie) absolutne pojęcie Boga jest (uwaga: zależność o kontrintuicyjnym przebiegu!) niekonstruowalne, bo nieskonstruowane. W tym położeniu, mając antropomorfizm teologiczny za hipotezę przyrodniczą, czekam cierpliwie (zgodnie skądinąd z postulatem Stratona) na jej obalenie.