Abstract
U podstaw funkcjonowania komisji do spraw etyki badań leży założenie o możliwości konfliktu interesów między badaczem a badaną społecznością, dostrzeżenie strategicznej przewagi badacza w relacjach z uczestnikami badań oraz przeświadczenie o konieczności równoważenia potencjalnych korzyści badaczy i badanych. W związku z postępującym w ostatnich latach rozpowszechnieniem komisji etyki w polskich jednostkach akademickich, artykuł analizuje wyzwania związane z ich funkcjonowaniem w perspektywie teoretycznej neoinstytucjonalizmu. Dzieli wyzwania na trzy kategorie, z których każda charakteryzuje się mniejszą lub większą dywersyfikacją akademickich obyczajów i norm: wyzwania wynikające z różnorodności systemów normatywnych; wyzwania wynikające ze swobody interpretacyjnej w wykładni klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych; oraz wyzwania dotyczące obligatoryjności i ostateczności opinii komisji. Analiza zwraca uwagę na konieczność głębszego namysłu nad instytucjami pośredniczącymi między normami a jednostkami, czyli rolą struktur mezospołecznych w determinowaniu jednostkowych aktywności w obrębie ram wyznaczanych przez instytucje. Model komisji etyki nie jest jedynym możliwym rozwiązaniem, które umożliwia wzmocnienie etycznych aspektów badań. Instytucjonalizacja procedury oceniania etycznego działa nie tylko jako ściślejsze określenie reguł formalnych, ale wpływa też na obyczaje akademickie, tzn. może wzmacniać antycypacyjną samokontrolę etyczną prowadzących projekty.
Go to article
Bibliography
1. Andrejuk, Katarzyna. 2014. Prawne i etyczne aspekty archiwizacji badań socjologicznych, Studia Socjologiczne, 214, 3: 203–220.
2. Bond, Tim. 2012. Ethical imperialism or ethical mindfulness? Rethinking ethical review for social sciences, Research Ethics, 8, 2: 97–112.
3. Burdziej, Stanisław. 2016. Legitymizacja władzy a sprawiedliwość proceduralna. Studia Socjologiczne, 4, 223: 167–199.
4. Chmielewski, Piotr. 2011. Homo Agens. Instytucjonalizm w naukach społecznych. Warszawa: Wydawnictwo POLTEXT.
5. Dingwall, Robert. 2012. How did we ever get into this Mess? The Rise of Ethical Regulation in the Social Sciences. In: K. Love, ed.. Ethics in Social Research (Studies in Qualitative Methodology, Vol. 12). Emerald Group Publishing Limited, Bingley, 3–26.
6. Domański, Henryk, Andrzej Rychard. 2010. Wstęp: o naturze legitymizacji i jej kryzysów. W: Legitymizacja w Polsce: nieustający kryzys w zmieniających się warunkach? Red. A.Rychard, H.Domański. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 7–29.
7. Connolly, Kate, Adela Reid. 2007. Ethics review for qualitative inquiry: Adopting a values‐based facilitative approach. Qualitative Inquiry, 13, 7: 1031–1047.
8. Czajkowska, Dominika, Sławomir Hinc. 2005. Etyka i dobre obyczaje w wywiadzie naukowym. Człowiek i Społeczeństwo / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Nauk Społecznych, 237–249.
9. Düvell, Franck, Anna Triandafyllidou, Bastian Vollmer. 2010. Ethical issues in irregular migration research in Europe. Population Space and Place, 16, 3: 227–239. Special Issue: Researching Illegality in Labour Migration: Concepts, Ethics and Policy Nexus.
10. Hammersley, Martyn. 2015. On ethical principles for social research. International Journal of Social Research Methodology, 18, 4: 433–449. DOI: 10.1080/13645579.2014.924169.
11. Hammersley, Martyn. 2010. Creeping Ethical Regulation and the Strangling of Research. Sociological Research Online, 15, 4: 16. DOI: 10.5153/sro.2255.
12. Hedgecoe, Adam. 2016. Reputational Risk, Academic Freedom and Research Ethics Review. Sociology, 50, 3: 486–501.
13. Hedgecoe, Adam. 2008. Research ethics review and the sociological research relationship. Sociology, 42: 873–886. 14. Jasiecki, Krzysztof. 2013. Kapitalizm po polsku. Między modernizacją a peryferiami Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN.
15. Klein, Peter G. 2000. New Institutional Economics. In: Bouckaert i De Geest. Encyclopedia of Law and Economics, Northampton, MA: Edward Elgar, Vol. I: 456–489, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=115811.
16. Kwarcińska, Katarzyna. 2009. „Tylko” etyka, czy „aż” etyka?: etyka jako narzędzie w metodologii badań społecznych. Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne, 3: 127–139.
17. Lawrence, Thomas B., Roy Suddaby. 2006. Institutions and Institutional Work. In: The SAGE Handbook of Organization Studies, ed. S. Clegg, C. Hardy, T. Lawrence, W.R. Nord. London: Sage, 215–254.
18. Leszczyński, Leszek. 1991. Pojęcie klauzuli generalnej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin —Polonia, vol. XXXVIII, 12: 157–172.
19. Lewicka-Strzałecka, Anna. 2017. Świadomość konfliktu interesów jako akademicki standard etyczny. Annales. Etyka w Życiu Gospodarczym, 20, 1: 7–16.
20. Lisek-Michalska, Jolanta. 2012. Etyczne aspekty badań fokusowych z udziałem dzieci i młodzieży. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 42: 33–61.
21. Łętowska, Ewa. 2011. Interpretacja a subsumpcja zwrotów niedookreślonych i nieostrych. Państwo i Prawo, 7-8: 17–29.
22. McAreavey, Ruth, Jenny Muir. 2011. Research ethics committees: values and power in higher education. International Journal of Social Research Methodology, 14, 5.
23. Niedbalski, Jakub. 2016. Dylematy etyczne i problemy metodologiczne warsztatu badacza – rozważania na przykładzie badań prowadzonych w środowisku osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz niepełnosprawnością fizyczną. Studia Humanistyczne AGH, 4, 15: 35–51.
24. North, Douglass C. 1991. Institutions. Journal of Economic Perspectives, 5, 1: 97–112.
25. Nyćkowiak, Justyna. 2013. Perspektywa neoinstytucjonalna w analizach przebiegu karier politycznych. Acta Universitatis Lodziesnis, Folia Sociologica, 46.
26. Patryas, Wojciech. 2016. Derogacja norm spowodowana nowelizacyjną działalnością prawodawcy. Próba eksplanacyjnego podejścia. Poznań: Wydawnictwo UAM.
27. Pawlak, Mikołaj. 2011. Termin „integracja” jako narzędzie legitymizacji. Neoinstytucjonalna analiza uprawomocniania działań w polu organizacyjnym obsługi i pomocy imigrantom w Polsce. Studia Migracyjne-Przeglad Polonijny, 2, 140: 59–80.
28. Peters, B. Guy. 2000. Institutional theory: problems and prospects. (Reihe Politikwissenschaft / Institut für Höhere Studien, Abt. Politikwissenschaft, 69). Wien: Institut für Höhere Studien (IHS).
29. Piróg, Tomasz. 2018. Lokalna polityka społeczna jako pole instytucjonalne. Studia Socjologiczne, 4, 231: 7–23. DOI: 10.24425/122480.
30. Sadowski, Ireneusz. 2014. Współczesne spojrzenie na instytucje: ewolucja pojęć, problem modelu aktora i poziomy analizy instytucjonalnej. Przegląd Socjologiczny, 63, LXIII, 3: 89–114.
31. Sałkowska, Marta. 2017. Wybrane etyczne aspekty realizacji badań wśród osób z niepełnosprawnościami i ich bliskich. Zoon Politikon, 8: 207–230.
32. Schrag, Zachary M. 2011. The case against ethics review in the social sciences. Research Ethics, 7, 4: 120–131.
33. Scott, W. Richard. 2003. Institutional carriers: reviewing modes of transporting ideas over time and space and considering their consequences. Industrial and Corporate Change, 12, 4: 879–894.
34. Scott, W. Richard. 2007. Institutional Theory: Contributing to a Theoretical Research Program. In: Great Minds in Management: The Process of Theory Development, ed. K. G. Smith, M.A. Hitt. Oxford UK: Oxford University Press, 460–484.
35. Surmiak, Adrianna. 2022. Etyka badań jakościowych w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
36. Surmiak, Adrianna. 2019. Komisje etyczne dla badań społecznych w Polsce. Perspektywa socjologów i antropologów społeczno-kulturowych. Studia Socjologiczne, 235, 4: 157–182. DOI: 10.24425/sts.2019.126163.
37. Ślęzak, Izabela. 2020. Etyka w „Niezbędniku badacza”. Kwestie etyczne w podręcznikach metod badań jakościowych. Przegląd Socjologiczny, 69, 3: 11–36.
38. Tinker, Anthea, Vera Coomber. 2005. University research ethics committees – a summary of research into their role, remit and conduct. Research Ethics Review, 1, 1: 5–11.
39. Van Liempt, Ilse, Veronika Bilger. 2012. Ethical Challenges in Research with Vulnerable Migrants. In: Handbook of Research Methods in Migration, ed. C. Vargas-Silva. Edward Elgar Publishing.
Go to article
en
pl
