Pierwsze bezpośrednie detekcje fal grawitacyjnych były przełomem we współczesnej astronomii. Polscy naukowcy brali udział w tym odkryciu.

O tym, jak ciekawość prowadzi do ważnych odkryć naukowych, opowiada prof. Lidia Morawska, wykładowczyni na Uniwersytecie Technologicznym w Queensland w Australii oraz dyrektorka Międzynarodowego Laboratorium Jakości Powietrza i Zdrowia.

Długość, szerokość i głębokość. Znajomość tych trzech parametrów pozwala oszacować, czy stół zmieści się w jadalni, a łóżko w sypialni. Posługując się trzema wymiarami do opisu przestrzeni, w której żyjemy, rzadko zadajemy sobie pytanie o jej naturę.

Okazuje się, że świat po drugiej stronie lustra z opowieści Lewisa Carrolla o Alicji istnieje naprawdę – odkryli go i opisali fizycy. Jak do niego trafić?

W ziemskiej atmosferze znajdują się drobiny pyłu, które w naturalny sposób rozpraszają i absorbują promieniowanie słoneczne. Ich ilość i rodzaj wpływa na temperaturę na Ziemi.

The article analyses physicists’ attitudes towards philosophy on the examples of the positions of eminent theorists. There are two physicists’ philosophical attitudes towards philosophy: pro-philosophical (Einstein, Bohr, Heisenberg, von Weizsäcker, Penrose, Rovelli) and anti-philosophical (Weinberg, Hawking, Feynman). I analyse some physicists' arguments for or against philosophy. It is demonstrated that physicists are most critical of all philosophical conceptions that accept a priori factors in cognition, while those who recognize the significance of philosophy for science most often refer to the Pythagorean-Platonic tradition as the proper basis for understanding modern physics.

The text presents the view of the Polish physicist Grzegorz Białkowski on using aesthetic criteria in the practice of science, first of all in the practice of physics. Białobrzeski claims—along with Henri Poincaré, Werner Heisenberg and Paul Dirac— that aesthetic criteria are present in the creating and assessing of scientific theories; he also searches for a justification of referring to these criteria. He also draws attention to the role of aesthetic experience in scientific activity. He justifies the presence of aesthetic criteria in physics as part of his naturalistic attitude.

This article analyses one of the trials aiming to bridge the incommensurability gap between special relativity and quantum mechanics in the form of postulating the quantum principle of relativity. The postulate is argued here to be rather a conventionalist stratagem than a new paradigm in theoretical physics. It is worth emphasising this claim does not assess the scientific value of the analysed work at all. Moreover, I draw attention to favouring both the mathematical instrumentalism and the ontic character of probability in the article in question.

In the first part of the article, I reconstruct the philosophical thoughts of Czesław Białobrzeski, a Polish philosophizing physicist. In the second part, I outline his biography and contribution to the development of physics. Philosophical reflections of Białobrzeski formed based on the leading issues in physics of the late 19th and mainly 20th century. He carried out his considerations in close connection to his scientific practice. The activity of the Polish scientist takes place in the formation and development period of quantum mechanics. Białobrzeski, similarly to many other physicists of the time, was well aware of the necessity of coherent explanation of the fundamentally new phenomena of the quantum mechanics. His take on the subject is rather original—he referred to the classical, philosophical theory of categories and proposed its ontological interpretation.

Współczesne teorie fizyczne i kosmologiczne ponownie stawiają przed filozofami i metodologami problem naukowości rozważanych idei. Wiąże się to głównie z kwestią ich empirycznego testowania. Wiemy, że wiele koncepcji współczesnej fizyki teoretycznej takich jak superstruny czy multiwszechświat jak dotąd nie doczekały się ani jednej obserwacji czy eksperymentu, które by je potwierdzały. W tej sytuacji pojawiają się próby osłabienia wymogów metodologicznych nakładanych na teorie, by móc nadal uważać je za naukowe. Wyzwanie, przed którym stają fizycy, filozofowie i metodolodzy polega na próbach określenia możliwej do przeprowadzenia nieempirycznej procedury weryfikacyjnej w przypadku, gdy teorie te postulują istnienie zasadniczo nieobserwowalnych obszarów rzeczywistości.

The presented paper sets out to answer the question: did the achievements of medieval mathematical theology and philosophy of nature contribute to the development of modern science? The article focuses primarily on the achievements of English thinkers before and up to the fourteenth century. To answer the main question, a brief history of introducing mathematics to the philosophy of nature is presented, then the concepts preceding the theory of Oxford Calculators, which was a new and original interpretation of Aristotle, are discussed. This review is intended as an answer to the question contained in the title.

Professor Łucjan Krause, a long-term head of the Department of Physics of the University of Windsor died on July 4, 2022 in Windsor, Ontario in Canada. He was an outstanding Polish-Canadian physicist, who made important contributions to the atomic, molecular and optical physics. Born in Poznań on January 8, 1928, as a scout and Home Army soldier (nickname “Leonidas”), he took part in the Warsaw Uprising and after its failure was sent to a POW camp in Bergen-Belsen, in Germany. In 1951 after graduating from King’s College University of London, he emigrated to Canada, where he began his studies of physics at the University of Toronto. In 1955 he obtained in Toronto the PhD degree in physics under the supervision of Professor Harry Welsh in Raman spectroscopy of gases. Then for three years he worked as an associate professor of physics at the Memorial University of Newfoundland in St. John’s. In 1958 he accepted an invitation from the University of Windsor and became a head of its Department of Physics. In Windsor, Krause created a vibrant scientific centre in which he developed research program in experimental studies of inelastic atomic collisions. The main attention was focused on the excitation energy transfer between colliding atoms, the quenching of fluorescence radiation by molecular gases and, more recently, on laser spectroscopy of metal excimers. In 1963 he initiated the cooperation with Professor Aleksander Jabłoński, head of the Chair of Experimental Physics of Nicolaus Copernicus University in Toruń. Thanks to this cooperation numerous physicists, first from Toruń and later from other Polish scientific centers – as postdoctoral fellows – participated in experiments with the use of advanced laser equipment, not available in Poland at that time. In this way, Łucjan Krause contributed significantly to the development of physics in Poland. In order to pay tribute to his effort and devotion, in 1983 the Senate of Nicolaus Copernicus University awarded Professor Łucjan Krause a doctor honoris causa degree.

Walter Charleton, a physician and a Christian believer, was on the first advocates of physico-theology that started on a large scale at the end of the 17 ^th century and flourished in the 18th century. In his battle with the English deism and atheism, he used the arguments of the orderliness of nature to prove the existence of God. He was one of few authors trying to reconcile atomism with Christian theology. He also grappled with the problem of the immortality of the soul supporting at one point Gassendi’s idea that humans have two souls, sensitive and rational.

Artykuł stanowi próbę wglądu socjologicznego w problematykę imaginarium społecznego na przecięciu nauki i religii, jest głosem w dyskusji na temat roli nauki w procesach sekularyzacji. Kontynuując tradycję socjologiczną zgłębiającą rozumienie kulturowej roli nauki poprzez badania akademii, Autorka opiera analizę na materiale 100 wywiadów pogłębionych z fizykami oraz biologami z Polski i Ukrainy. Poświęca uwagę w szczególności imaginarium dotyczącemu miejsca człowieka we wszechświecie. Celem artykułu jest pokazanie istotnego zróżnicowania w tym zakresie między populacjami uczonych z Polski i Ukrainy oraz ustalenie konsekwencji, jakie ma ono dla utraty lub zachowania ich religijności. Uzyskane dane pozwalają dostrzec, że wpływ nauki jako wiedzy obiektywnej na religijność uczonych nie jest uniwersalny, lecz silnie zapośredniczony kulturowo. Zamiast poszukiwania jednej formuły tego wpływu warto zatem mówić o wielu jego kulturowo zależnych konfiguracjach.

Stanowisko Feuerbacha nazywam antropomorfizmem co do pojęcia Boga, krócej – antropomorfizmem teologicznym. Uznaję je za teorię, i akceptuję. Teza główna tej teorii głosi (w sformułowaniu semantycznym): w każdej deskrypcji „Bóg” (takiej, że jej skrótem jest nazwa „Bóg”) występują wyłącznie wyrażenia dotyczące człowieka. W języku mentalistycznym natomiast (endemicznym Feuerbachowi): nie ma w pojęciu Boga niczego, co wykraczałoby treściowo poza pojęcia dotyczące człowieka. Antropomorfizm Feuerbacha ma wersję słabą oraz wersję mocną. Słaba – pojęcie Boga ma faktycznie feuerbachowską charakterystykę. Mocna – feuerbachowska charakterystyka pojęcia Boga jest konieczna na sposób konieczności przyrodniczej. Wersje te można zespolić, korzystając z dictum znalezionego dla opisu analogicznej sytuacji – ignoramus et ignorabimus. Antropomorfizm Feuerbacha konfrontuję z najmocniejszym argumentem, jaki potrafię sobie wyobrazić – z argumentem wymierzonym w naturalizm, rezerwuar przesłanek Feuerbacha. Argument ten dozbrajam obiecującą ontologią pojęć, zaczerpniętą od Bernarda Bolzano. Pokazuję na koniec, że maszyneria ta nie pracuje, a (niefeuerbachowskie) absolutne pojęcie Boga jest (uwaga: zależność o kontrintuicyjnym przebiegu!) niekonstruowalne, bo nieskonstruowane. W tym położeniu, mając antropomorfizm teologiczny za hipotezę przyrodniczą, czekam cierpliwie (zgodnie skądinąd z postulatem Stratona) na jej obalenie.