1000 lat wojen i konfliktów średniowiecznych trudno ująć w jedną uniwersalną formułę, gdyż rzecz jest złożona, a stosunek do wojny w tamtej epoce było dość odmienny od dzisiejszego. Uważano, że wojna i konflikty wiążą się zazwyczaj z walką o panowanie i władzę. Średniowiecze nie znało jednak pojęcia wojny totalnej, nie dążono do wyniszczenia i zlikwidowania przeciwnika. Dużo wojen miało na celu wyniszczenie wroga lub uzyskanie dobrego okupu. Dominującą formacją przez znaczną część średniowiecza była konnica formowana przez rycerstwo, które później przeobraziło się w szlachtę. Schyłek epoki charakteryzowała już nowa struktura armii, gdzie większą rolę odgrywała piechota oraz wojsko najemne. Służba wojskowa była obowiązkiem wasala wobec seniora, ale ważną rolę odgrywali też w wojsku chłopi. Ciekawe, że wojnę traktowano często na pograniczu rozrywki, jako lekarstwo na nudę, w tym klimacie wytworzyła się cała kultura i etyka rycerska. Podstawowe reguły doktryny średniowiecznej zalecały dobre przygotowanie militarne dla utrzymania pokoju, słabi nie mieli racji. Podstawą stabilnego państwa było wojsko. Uznawano prawo do przeciwstawienia się tyranowi, władcy niesprawiedliwemu, który działał przeciw swojemu narodowi. W myśli chrześcijańskiej odróżniano wojnę świętą (która z czasem przybrała formę krucjat) oraz sprawiedliwą. Według św. Augustyna wojna była karą za grzechy i zbrodnie. Wojsko występowało często w służbie Kościoła i była to koncepcja „militis Christi”. Uważano, że ład europejski zależy od siły wojskowej, ale w znacznym stopniu także od propagandy wojennej. W Polsce interesowano się również teoretycznymi aspektami konfliktów zbrojnych i problemami wojny sprawiedliwej, co badali m.in. Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic.

This article looks at the characters and types of narration in Michał Czajkowski's Dziwne życia Polaków i Polek [ Strange Lives of Poles and Polish Women]. Published in 1865, the book is a collection of biographical essays recounting in vivid detail the real-life stories of Polish noblemen from the Ukraine caught in the power games of the Ottoman and the Russian Empire in the early 19th-century. Czajkowski makes no direct references to Cervantes, but at one point calls his bunch knight errants, insisting that Poland produced more of them than any country in the world. Elsewhere he counterpoints earthy realism and (mock)epic decorum, fact and literary invention ('dzieje bajeczne') because they both make up the life of Antoni Iliński vel Iskender Pasha. Inspired by Joachim Lelewel's 1820 comparative study Historyczna paralela Hiszpanii z Polską w wieku XVI, XVII, XVIII [ A Historical Parallel between Spain and Poland in the 16th, 17th, and 18th Century] the article tries to trace such covert links or echoes of Cervantes in Czajkowski's handling of his maverick heroes.