Wartościujemy posiadane rzeczy, tworzymy ich hierarchie, wymieniamy na inne. Są jednakże przedmioty, których utraty nie zapomnimy, gdyż stanowiły naszą niezbywalną własność.

The article discusses the issue of proper names defined as symptoms of culture. The first part is of a theoretical character and develops the theory of symptomatology of culture in the context of semiotics (Ch. Peirce), psychology and psychoanalysis (S. Freud and J. Lacan), and onomastics. Symptomatology of culture is a practice of interpreting a certain group of texts of culture and extracting common qualitative traits within them. This is especially in the case of those traits specific to them and often encountered, which could testify to particular serious and deeply-rooted social phenomena leading to their appearance. In the empirical part the author presents a way of using (onymic) symptomatology in practice to research modern culture. She uses the examples of popular psychological and auto-therapeutic guidebooks and treats them as linguistic symptomatic forms of the most significant linguistic and cultural phenomena along with their social causes and functions which are often dysfunctional or abnormal in character. The analysis comprises the most typical conceptual and syntactic constructions encountered in the group.

Celem rozważań jest ukazanie ciągłości w badaniach semiotycznych Profesora Jerzego Pelca dotyczących natury znaku i przedmiotu badań semiotyki. Artykuł dotyczy związków koncepcyjnych między pojęciami: użycia wyrażeń, sposobu użycia, znaku, wnioskowania semiotycznego, semiotyki. Argumentuje się, że mimo zmian w określaniu niektórych pojęć semiotycznych, to z perspektywy całej drogi badawczej istnieje głębsza konsekwencja w rozumieniu zarówno samego pojęcia znaku, jak i dziedziny badań semiotycznych. Takim pomostem łączącym wczesne pojęcie użycia wyrażeń z semiotyką pojmowaną później jako nauka o poznaniu i komunikacji jest dla J. Pelca między tymi okresami badawczymi pojęcie znaku oparte na czynności poznawczej, jaką jest wnioskowanie semiotyczne.

The article tackles issues of the pedagogy of place, with a special emphasis on the urban context. On the basis of fundamental theses asserting that a city is a text (Vladimir Toporov) and that places are pedagogical (Maria Mendel) – the author concentrates on symbols. Definition of this concept, as well as de3 nitions of its particular exemplifications, create a theoretical basis for further practical considerations. Presenting methodology of a research project Reading the City (Czytanie miasta) conducted in the years 2015–2016, the author creates new research challenges for pedagogues. Presentation of wide variety of city symbolism, encompassing both cultural manifestations (towers, bridges) and a realm of nature (mountains, river), leads to proposed educational applications. Descriptions of realized animations based on research form a summary of this article.

For several decades of the last century, semiotic arrangements enriched the sociology of culture. The aim of the article is to show the achievements of the empirical school of sociology of culture in the perspective of the significant semiotic issues on the example of selectively selected works of the eminent scientist Antonina Kłoskowska and the “Łódź school” which she created. Thanks to Antonina Kłoskowska, the empirical way of the “Łódź school” sociology of culture led from literature reception research to visual arts research. Her students made a significant contribution to Polish sociology of art, sociology of literature, sociology of film, sociology of theater, and visual sociology. The text attempts to sketch semiotic theoretical inspirations, a characteristic theoretical and methodological approach to the study of symbolic culture. The problems of research on the reception of works were described in the context of selected studies on film reception. The starting point was the empirical research of Antonina Kłoskowska regarding the reception of the screening of the Wedding (dir. A. Wajda, 1973).

Tekst jest poświęcony osobie i działalności naukowej profesora Jerzego Pelca (autor był jego uczniem i wieloletnim współpracownikiem). Osobowość Profesora Pelca determinują następujące cechy: autokrytycyzm, systematyczność i konsekwencja w działaniu, oszczędność, radykalny racjonalizm, antykomunizm, nonkonformizm, patriotyzm (ale nie nacjonalizm czy szowinizm) i zamiłowanie do podróży. Był świadomym kontynuatorem tradycji Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Podobnie jak większość przedstawicieli Szkoły był zwolennikiem teoretycznego minimalizmu. Zgodnie ze jej duchem cenił on w filozofii – a ogólniej w humanistyce – precyzję języka naukowego (oraz prostotę i jasność z nim związaną), a także krytycyzm: w odniesieniu do problemów, metod i rezultatów badań. Głównym obszarem zainteresowania Profesora Pelca była semiotyka logiczna (szerzej: semiotyka teoretyczna). Opowiadał się za funkcjonalną koncepcją znaku. Interpretował znaczenie wyrażeń jako sposób ich używania. Przeciwstawiał rozumieniu poczucie rozumienia. W metodologii wprowadził pojęcie treści poznawczej pytań. Analizował koncepcję prawa naukowego i interdyscyplinarności. W ontologii próbował zidentyfikować i wyeliminować problemy pozorne. Przeprowadził analizę pojęcia przedmiotu, sposobów nieistnienia i związku przyczynowego. W estetyce usiłował zdefiniować parę „forma”- -„treść”, ideologię dzieła literackiego, temat i motyw literacki, a także metaforę. Odróżniał fikcję od fikcjonalności. Badał asertywność zdań i zagadnienie intensjonalności. W etyce opowiadał się za koncepcją spolegliwego opiekuna – a przeciw nakazowi miłości do wszystkich ludzi, uważając ten ostatni za nierealny. Postulował relatywizację moralnej wartości kłamstwa. Traktował skromność jako najwyższą cnotę. Był prawdziwym humanistą – w tym sensie, który sam poddał mistrzowskiej analizie.

In 2020, in Poland, a national commemoration of two eminent religious philosophers was celebrated: it was dedicated to the memory of Friar J.M. Bocheński O.P. and Pope St. John Paul II. In the paper, I recapitulate fundamental ideas of The Logic of Religion (1965) by the former author and sum up the key issues of the doctoral thesis The Doctrine of Faith in St. John of the Cross (1948) by the latter. I also mention St. John Henry Cardinal Newman’s Grammar of Ascent (1870), because in Polish translation this book is entitled A Logic of Faith. In order to compare those heterogeneous conceptions of religious faith I reach out to logical semiotics, and using its tools I try to find a symbolic meaning of religious speech that could be accepted equally by religious thinkers and by non‑believers. I propose to understand religious speech as having not only literal sense, and not only a metaphysical meaning, but also, as I claim, the power to activate values that guide human behavior. I hope this is a conciliatory proposition because it places semiotics on a neutral footing among religious dogmas. In this perspective, mysticism can be described as a pragmatic aspect of language that emerges when a user refers to a transcendent reality.

The article consists of two parts. In the first one (introductory) I recall—following Edmund Husserl, Stanisław Ossowski and Adam Schaff—the main formulations of the “principle of transparency of the sign.” In these formulations it is usually said about (1) the transparency of the sign regarding objects denoted by the sign (denoted, designated and/or named), or (2) the transparency of the sign regarding its meaning (respectively, events, states of affairs and facts designated by the sign). However, as Husserl pointed out, one can also speak about (3) the transparency of the sign in relations to the activities and mental states of the sign’s users (senders and recipients). After all, only due to the transparency of the sign understood in this way, it is possible for people to communicate with each other, thus the sign can also has an expressive and communicative function. In turn, the second part of the article (essential) contains a reconstruction of the Leon Koj’s approach; Koj gave a consistently formalized form to the theory of sign based on the principle of transparency— the form of an axiomatized logical system (using Quine's formalism from his Mathematical Logic). One of Koj's main goals was also to indicate the close relationship between semantics and pragmatics, and even the primacy of pragmatics over semantics. Formal-logical tools have also shown that the theory of sign based on the principle of transparency neither contravene The Law of Non-Contradiction (at least in its psychological formulation), nor contain or imply semantic antinomies such us antinomy of the liar. Because it is a theory easily negotiable with Alfred Tarski’s theory of language levels.

W ofiarowanej Władysławowi Tatarkiewiczowi księdze pamiątkowej Charisteria (1960) znalazła się krytyka jego estetyki dokonana przez Jerzego Pelca. Merytorycznie spór dotyczył pojęć „formy” i „treści” zastosowanych do dzieł sztuki literackiej i dzieł sztuki plastycznej. Według Tatarkiewicza, dzieła plastyczne mają „formę A”, rozumianą jako układ elementów zmysłowych, a dzieła literackie „formę B”, czyli są zbiorem znaków językowych. „Formie B” przysługuje zawsze „treść”, której dzieła plastyczne są pozbawione. Jerzy Pelc wysunął wobec tej koncepcji uwagi krytyczne z perspektywy semiotyki logicznej. Według Pelca, znaki językowe spełniają trzy równorzędne funkcje językowe: (1) znaczą, (2) oznaczają i (3) wyrażają – co odpowiednio różnicuje pojęcie „treści”. Dzieła plastyczne również mogą spełniać te funkcje, ponieważ w ramach ogólnej teorii znaku, jaką jest semiotyka logiczna, znakami są zarówno „znaki ikoniczne” (dzieła plastyczne), jak i „znaki symboliczne” (dzieła literackie). Z punktu widzenia historii filozofii, książka Charisteria była w epoce marksizmu oazą filozofii tradycyjnej, przedwojennej. Spór między W. Tatarkiewiczem i J. Pelcem przebiegał we wspólnej tradycji szkoły lwowsko- warszawskiej, choć toczył się pomiędzy jej skrzydłem lewym, nastawionym rygorystycznie i scjentystycznie (Pelc), a skrzydłem prawym, nastawionym bardziej tolerancyjnie i humanistycznie (Tatarkiewicz).