Nauki Humanistyczne i Społeczne

Filozofia i Nauka

Zawartość

Filozofia i Nauka | 2022 | tom 10

Autorzy i Afiliacje

Andrzej Łukasik
1
ORCID: ORCID

  1. UMCS, Department of Epistemology and Ontology, Institute of Philosophy, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

Abstrakt

Stanislaw Lem is one of the most famous figures of the Polish science fiction in post-world war two Europe. Solaris. His most famous novel, was published in 1961, and was adapted twice for the big screen, first in 1971 by Andrej Tarkovski, and in 2002 by Steven Soderbergh. The plot revolves around the psychologist Kris Kelvin, who is sent on the planet Solaris to try to find out if it is possible to communicate with the alien ocean that covers almost all of its surface. Confronted with a strange phenomenon and colleagues turned paranoid, Kelvin tries at first to understand what is going on at the space station. The unexplained arrival of the döppleganger of his ex-partner, Harey, will little by little make him accept the absurdity of his task and possibly of life itself. As Lem himself refused any final interpretation of his novel, there has of course been a flourish of them. One can however choose this exegetic impossibility as a major theme in the novel, and reflect on the implications of the situation Kelvin faces, caught between a desire to understand the nature of Solaris’s ocean and the sheer failure of doing so. In this essay, we will try to suggest that, by showing the limits of language as the means to express a satisfying epistemic frame, Lem’s parabol could be seen as an attempt to show the reader the existential limits of our anthropocentrism and scientific hubris.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Sébastien Doubinsky
1

  1. Aarhus University, School of Communication and Culture, 8000 Aarhus C., Denmark

Abstrakt

Stanislaw Lem recognizes the far-reaching role of chance both in gaining knowledge and in explaining the development of cultural norms. The consequences are explored by him in fiction and non-fiction.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Bernd Graefrath
1

  1. University of Duisburg-Essen, Department of Philosophy, Universitaets str. 12, D-45117 Essen, Germany

Abstrakt

The central question of the article is should Stanisław Lem be read as a futurologist? The main thesis is that more than in predicting the future Lem always has been more interested in exploration the conceptual limits of science and its technological offshoots.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Peter Swirski
1

  1. Canadian scholar and novelist

Abstrakt

Stanisław Lem is mostly known as a sci-fi writer and not widely perceived as a visionary of the cyber age, despite the fact that he foresaw the future of information technology better than most scientific experts. Indeed, his visions of future information- based societies have proved to be remarkably accurate. Lem’s stories fuse together elements of fantasy, philosophy, and science, but what we can really learn from them is the nature of humanity, technology, and philosophy, as well as the values of technological prophecies. Moreover, Lem gave birth to, without naming it as such, the concept of philosophy in technology, which is a perspective on technology and philosophy that explores the deep implicit philosophical foundations of technology and humanity.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Paweł Polak
1
Roman Krzanowski
1

  1. The Pontifical University of John Paul II, Cracow, Poland

Abstrakt

Główna myśl tego artykułu jest taka, że zdominowanie współczesnej sfery intersubiektywności przez nowoczesne technologie komunikacyjno-medialne ujawnia w świecie ludzkim pewne fenomeny, nieobecne w epokach przedinternetowych. Jednym z nich jest technoracjomorfizm. Terminem tym określam hybrydową ontyczność, działającą według biologicznych mechanizmów racjomorficznych, na które nakłada się technologiczna racjonalność. W artykule wskazuję też niektóre efekty, jakie w życie społeczne i jednostkowe wnosi obecność w komunikacji technoracjomorfizmu.
W rozważaniach odwołuję się do koncepcji Konrada Lorenza i ewolucyjnej teorii poznania oraz wplatam w nie pewne wątki, które odnajduję w twórczości Stanisława Lema.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jan Pleszczyński
1
ORCID: ORCID

  1. UMCS, Katedra Komunikacji Medialnej, Wydział Politologii i Dziennikarstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Polska

Abstrakt

Celem artykułu jest rekonstrukcja, analiza i porównanie dwóch lemowskich wizji zastosowania przyszłego rozwoju nauki i techniki do konstrukcji doskonalszego społeczeństwa, lub innymi słowy, dwóch literackich konkretyzacji jego idei technologii etyki. Są nimi betryzacja – przedstawiona w powieści Powrót z gwiazd oraz etykosfera – przedstawiona w powieści Wizja lokalna. Wprawdzie Lem podejmował taką problematykę także w innych utworach, jednak zestawienie Powrotu z gwiazd oraz Wizji lokalnej wydaje się naturalne ze względu na podobieństwo ideowe tych utworów oraz szczegółowość zawartych w nich wizji zastosowania technologii etyki. We „Wprowadzeniu” omawiam specyfikę filozofowania Lema, zarówno od strony formalnej, jak i treściowej, a jako jego główny przedmiot wskazuję problem wpływu rozwoju technologii na człowieka, społeczeństwo i sferę wartości. Następnie („Życie w świecie nieżyczliwym”) omawiam kontekst, stanowiący tło dla prezentacji dwóch lemowskich wizji technologii etyki. Jest nim Doktryna Trzech Światów, która wprawdzie stanowi integralną cześć Wizji lokalnej, ale jej wymowa wyjaśnia też motywację Lema dla podjęcia idei betryzacji. W części „Życie w społeczeństwie pozbawionym agresji i ryzyka” omawiam hipotetyczne społeczeństwo poddane betryzacji – zabiegowi eliminującemu skłonności agresywne. W części „Życie w środowisku całkowicie bezpiecznym” omawiam hipotetyczne społeczeństwo żyjące w etykosferze, czyli „inteligentnym” środowisku zaprogramowanym tak, by dbać o bezpieczeństwo jego członków, a także przedstawiam krótkie porównanie betryzacji i etykosfery. W „Zakończeniu” wskazuję na miejsce rozważań Lema w ramach typologii utopii zaproponowanej przez Bernarda Suitsa.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Filip Kobiela
1

  1. Zakład Filozofii i Socjologii, AWF im. B. Czecha w Krakowie, Al. Jana Pawła II 78, 31–571 Kraków

Abstrakt

The paper develops the implicit as well as explicit meaning which evokes Stanisław Lem’s concept of the Body and the Corporality portrayed in the novel Return from the Stars. Moreover, Lem’s novel about an astronaut Hal Bregg and his return on Earth is analysed. In this novel author uses the idea of Einstein’s twin paradox. Hal Bergg—the stereotype of masculinity—is confronted with decadent and egalitarian society, which may be refers to the reunion masculinity with femininity. Such storyline shows the multidimensionality of the issue of Corporality, and presents the Body as a epistemological metaphor of modernism and postmodernism. In addition, the Body is depicted in the Return of the Stars as a figure of a mask and a costume. Furthermore, the Body in Lem’s novel is also interpreted as part of the Universe—as the boundary between what is temporary and what is infinite and transcendent.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Łukasz Kucharczyk
1

  1. The Faculty of the Humanities, Cardinal Stefan Wyszyński’s University, Warsaw, Poland

Abstrakt

Stanisław Lem is considered the most outstanding representative of Polish and one of the most eminent representatives of world science-fiction literature, as well as a futurologist and—at least by some—a philosopher who, in the form of novels and short stories written in the convention of science fiction and the so-called discursive prose, touched upon important philosophical problems concerning the place of man in the Universe, the effects of technological and civilisational progress and the issue of the limits of cognition. The article reconstructs and analyses the main philosophical problems presented in the work Filozoficzny Lem. Wybór tekstów Stanisława Lema i opracowania [ The Philosophical Lem. A Selection of Texts by Stanisław Lem and Studies] edited by Filip Kobiela and Jakub Gomułka.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Barbara Dzida
1
ORCID: ORCID
Tomir Jędrejek
2
Andrzej Łukasik
3
ORCID: ORCID

  1. Department of Epistemology and Ontology, Institute of Philosophy, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland
  2. MA in Media Production
  3. MA in Sociology

Abstrakt

This study analyzes and discusses key strategies for digital education. It begins by examining and defining several key concepts, including global citizenship, digital citizenship, computational thinking, informational thinking, and systemic thinking. Moreover it analyzes the role of leadership in the age of digitalization and advocates for panoramic leadership. Then it compares STEM-based education with STEAMbased education extended by panoramic leadership – STEAMPL.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Andrew Targowski
1

  1. prof. em., Computer Information Systems, Western Michigan University, Kalamazoo, MI 49008, USA

Abstrakt

The aim of this contribution is to present the theory of intentionality proposed by the Spanish Dominican Lope de Barrientos (1382–1469), as it is offered by his Clavis Sapentiae: in this erudite work, written at the turn of the 15th century in the context of the new-born School of Salamanca, the terms proper to the gnoseological lexicon of the Thomist scholasticism are taken into consideration, analysed and renewed in a new original way. This makes possible to demonstrate from one hand how the tradition opened by Thomas Aquinas is inherited in the upcoming Renaissance and from another hand to look how a typical Renaissance scholar as Barrientos builds a theory of knowledge that is original, although faithful to the Thomist tradition to which it has been continuously and cogently referred and consulted.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Emanuele Lacca
1

  1. Faculty of Theology, University of South Bohemia, Kněžská 8, 37001, České Budějovice, Czech Republic

Abstrakt

Berkeley – filozof powszechnie kojarzony ze swoją tezą o nieistnieniu świata materialnego, nie zgodziłby się ze stwierdzeniem, że cały świat składający się z – jak twierdzi – idei znajduje się jedynie w umyśle poznającej osoby. Nie zgodziłby się również z tym, że postrzegane rzeczy znajdują się w absolutnej, zewnętrznej przestrzeni. Artykuł ma na celu przedstawienie Berkeleyowskiego rozwiązania powyższej alternatywy związanej z kategorią przestrzeni wyłaniającej się z tekstu Próby stworzenia nowej teorii widzenia. W Nowej Teorii Widzenia Berkeley wykłada swój pogląd na postrzeganie wzrokowe. Zaczyna wywód od rozstrzygnięcia kwestii wzrokowego postrzegania odległości, a ta kwestia prowadzi go do znacznie dalszych rozstrzygnięć – w tym do koncepcji przestrzeni relatywnej, ugruntowanej w cielesnym doświadczeniu poznającego podmiotu.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Anna Gańko
1

  1. Instytut Kultury Polskiej UW, Wydział Polonistyki, Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00–927 Warszawa

Abstrakt

Applying linguistic tropes to the deep structure which underlay the 19th century historical imagination Hayden White derived from the vault of philosophical richness contained in Giambattista Vico’s La Scienza Nuova. Now the treasure trove becomes a source of one more illuminating analogy. The following study demonstrates how metaphor, metonymy, synecdoche and irony can be identified with five major theories of truth: the correspondence, pragmatic, coherence, deflationary and the semantic one. Theories are evoked on the basis of texts by philosophers themselves (Bertrand Russell, Charles Sanders Peirce, Brand Blanshard et al.). Moreover, a numerical mismatch between them and the four tropes should be seen as everything but unwanted. The concept of irony has multiple interpretations, and so mapping it onto the semantic theory will expose the relation between truth accounts and the principle of their development. In the end, there emerges a pattern in the shape of a circle or a spiral—two models of infinity along which runs the human quest for meaning of truth.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Giulia Cirillo
1

  1. Jagiellonian University, Cracow, Institute of English Studies, Faculty of Philology

Abstrakt

Hans Georg Gadamer w swoich rozważaniach nad istotą hermeneutyki w szczególny sposób akcentuje rolę języka w poznaniu i rozumieniu świata. W artykule podejmowana jest próba znalezienia zastosowania hermeneutyki Gadamera w prowadzonych przez lingwistów badaniach nad językowym obrazem świata. Pierwsza część pracy poświęcona jest językowemu obrazowi świata (JOS) w lingwistyce, druga dotyczy zaś hermeneutyki Hansa Georga Gadamera. Trzeci rozdział, łączący tematykę dwóch poprzednich, odpowiada na pytanie stawiane jako cel pracy. Prezentowane tu rozważania mieszczą się w szerszej refleksji nad filozoficznymi podstawami badań lingwistycznych.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zuzanna Sima
1

  1. Ośrodek Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów Humanistycznychi Społecznych, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska

Abstrakt

Ten tekst jest pierwszą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Józef Leszek Krakowiak
1

  1. Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, em.

Abstrakt

Ten tekst jest drugą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Józef Leszek Krakowiak
1

  1. Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, em.

Abstrakt

Ten tekst jest prezentacją i analizą poglądów Grzegorza Białkowskiego w kwestii obecności kryteriów estetycznych w praktyce nauki, głównie w praktyce fizyki. Białkowski należy do fizyków – obok m.in. Henri Poincaré’go, Wernera Heisenberga i Paula Diraca – którzy nie tyko konstatują obecność kryteriów estetycznych w procesie tworzenia i oceniania teorii naukowych, ale też starają się uzasadnić odwoływanie się do takich kryteriów. Białkowski zwraca też uwagę na rolę przeżycia estetycznego w działalności naukowej, a obecność kryteriów estetycznych uzasadnia na podstawie tez naturalizmu.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Marcin Gileta
1

  1. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Abstrakt

W tym artykule analizuje się jedną z prób zszycia i tym samym usunięcia niewspółmierności teoretycznej szczególnej teorii względności z mechaniką kwantową poprzez sformowanie kwantowej zasady względności, przedstawioną w pracy Quantum Principle of Relativity Dragana i Ekerta (2020). Analizowany jest charakter postulatu Dragana i Ekerta i argumentuje się, że bliżej mu jest do wybiegu konwencjonalistycznego niż do nowego paradygmatu w fizyce teoretycznej. Zwraca się też uwagę na faworyzowanie w omawianym artykule instrumentalizmu matematycznego i ontycznego charakteru prawdopodobieństwa w fizyce.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jakub Kopyciński
1

  1. Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, Al. Lotników32/46, 02-668 Warszawa

Abstrakt

Krzysztof Chodasewicz (1982–2016) zmarł bardzo młodo, ale jego publikacje silnie wpłynęły na polskie środowisko naukowe w zakresie filozofii życia w sensie biologicznego procesu, jego rozumienia i definiowania. Był to temat w Polsce praktycznie zapomniany. To Chodasewicz zgromadzonymi w omawianym zbiorze artykułami dał polskiemu czytelnikowi obraz obecnego stanu rozważań w tym temacie na świecie. Nie jest to jedynie przegląd współczesnych stanowisk – w każdym artykule Chodasewicz przedstawia jakieś swoje nowe koncepcje. Podstawową zaletą zebranych tu publikacji jest delikatna forma uświadamiania rozpiętości możliwych poglądów i problemów, co w temacie istoty i pochodzenia życia budzi zwykle duże emocje i wstępne zastrzeżenia. Niniejszy artykuł to przegląd zgromadzonych w książce tematów i materiałów z uwagami autora tego artykułu.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Andrzej Gecow
1

  1. badacz niezależny

Abstrakt

Celem artykułu jest omówienie książki Mirosława Żelaznego zatytułowanej „Filozofia” Jaspersa. Praca przybliża najważniejsze wątki Jaspersowskiego myślenia – dialektyczną metodę filozofowania, rozumienie światopoglądu, fenomen komunikacji egzystencjalnej oraz koncepcję sytuacji granicznych.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Marek Błaszczyk
1
ORCID: ORCID

  1. Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, Polska

Instrukcja dla autorów

INFORMACJE DLA AUTORÓW

Przygotowanie tekstów

1. Przyjmujemy teksty rozpraw i studiów do 1,5 arkusza wydawniczego (60 000 znaków ze spacjami), polemik i głosów w dyskusjach – do 0,5 arkusza (20 000 znaków ze spacjami), recenzji – do 0,4 arkusza (około 16 000 znaków ze spacjami). W uzasadnionych przypadkach dopuszczamy wyjątki. Należy je uzgodnić wcześniej z zespołem redakcyjnym.

2. Prosimy autorów o przysyłanie tekstów w edytorze Word 1997–2003, z przypisami dolnymi, a nie końcowymi.

2a. Do każdego tekstu powinno zostać dołączone streszczenie w jęz. polskim (zamieszczone na początku tekstu) oraz w jęz. angielskim (na końcu tekstu), oraz słowa kluczowe w jęz. angielskim, informacja o afiliacji autora (umieszczona pod imieniem i nazwiskiem autora).

2b. Pożądane jest dzielenie tekstu na zatytułowane rozdziały.

3. Cytowanie pozycji literatury powinno zostać przygotowane według poniższego schematu:

Monografie:

Max Scheler, Problemy socjologii wiedzy, przeł. Stanisław Czerniak et al., PWN, Warszawa 1990, s. 32.

Artykuły w czasopismach:

Nelson Goodman, What Should Not Be Said about Representation?, Journal of Aesthetics and Art Criticism, 1987–8, v. 46, s. 419–425.

Rozprawy w monografiach zbiorowych:

E. Mayr, Die Darwinsche Revolution und die Wider‐ stände gegen die Selektionstheorie, w: J. Herbig, R. Hohlfeld (red.), Die zweite Schöpfung. Geist und Ungeist in der Biologie des 20. Jahrhunderds, Hanser, München 1990, s. 44–70.

Odsyłacze do literatury należy umieszczać na jeden ze dwóch sposobów:

A) w przypisach dolnych;

B) w zamieszonej na końcu tekstu Bibliografii. W takim przypadku odsyłacze do literatury powinny być umieszczone w tekście według następującego schematu: nazwisko autora, rok wydania, strony, na przykład: (Giere, 1988, s. 25).

Wybrany przez Autora sposób A) lub B) powinien być stosowany konsekwentnie w całym tekście.

C) Bibliografia winna być uporządkowana alfabetycznie, według nazwisk autorów.

4. Elementy tekstu, które Autor pragnie wyróżnić, należy pisać rozstrzelonym drukiem.

5. Tytuły i podtytuły – wypośrodkowane, półgrubą czcionką.

6. Notki (przypisy) – dolne, a nie końcowe.

7. Autorzy proszeni są przygotowanie tekstu do celów peer‐blind review, czyli o niezamieszczanie w tekście informacji pozwalających zidentyfikować autora. Dane autora na pierwszej stronie tekstu zostaną usunięte przez redakcję przed przekazaniem jej recenzentom.

8. Autorzy są ponadto proszeni o ujawnienie wszystkich osób biorących udział w powstawaniu publikacji oraz ewentualnych źródeł powstawania publikacji. To rozwiązanie zastosowane przez redakcję ma zabezpieczać publikacje przed zjawiskiem ghost‐writing.

9. Autorzy są też proszeni o złożenie deklaracji (także elektronicznie, w formie skanu z podpisem), że tekst przysyłany do druku nie jest przedrukiem tekstu wcześniej publikowanego.

10. Materiały należy przysłać pocztą elektroniczną na adres:

filozofiainauka@ifispan.waw.pl

11. Ewentualne diagramy, ryciny i inne formy graficzne znajdujące się w tekstach powinny być czarno‐białe.

12. Wzory matematyczne powinny być zapisane w formie Word. W razie trudności możliwe są indywidualne negocjacje z redakcją.

Proces recenzowania

Teksty nadsyłane do czasopisma są recenzowane zgodnie ze standardami peer‐blind review. Szablon recenzji oraz lista recenzentów każdego wydanego tomu czasopisma jest podana na stronie internetowej czasopisma. Lista recenzentów nie jest stała. Redakcja powołuje recenzentów w zależności od tematyki przysyłanych tekstów. Daje to gwarancję oceniania tekstów przez faktycznych specjalistów problematyki rozważanej w nadsyłanych tekstach.

Procedura recenzowania

Proces recenzowania

Teksty nadsyłane do czasopisma są recenzowane zgodnie ze standardami peer‐blind review. Szablon recenzji oraz lista recenzentów każdego wydanego tomu czasopisma jest podana na stronie internetowej czasopisma. Lista recenzentów nie jest stała. Redakcja powołuje recenzentów w zależności od tematyki przysyłanych tekstów. Daje to gwarancję oceniania tekstów przez faktycznych specjalistów problematyki rozważanej w nadsyłanych tekstach.

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji