Studia Maritima

Na przełomie XIV i XV wieku dotychczasowa konstelacja geopolityczna Europy Środkowo-Wschodniej uległa znaczącej przebudowie. Połączone unią personalną Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie stały się dla państwa zakonu krzyżackiego w Prusach znaczącymi rywalami w regionie. Obie strony rozpoczęły wówczas intensywne starania o zdobycie sojuszników, których wsparcie mogło mieć znaczenie w ewentualnej bezpośredniej konfrontacji militarnej. Szczególna rola przypadła w tych zabiegach trzem księstwom zachodniopomorskim (słupskiemu, szczecińskiemu i wołogoskiemu). Nie bez znaczenia dla przedstawicieli obu bloków politycznych była możliwość pozyskania usług rycerstwa pomorskiego. Dostrzegali to zarówno krzyżacy, jak i strona polska. Elity rycerskie odgrywały ważną rolę w życiu politycznym Pomorza Zachodniego Udokumentowane źródłowo kontakty Kurda Kamekego i jego synów z zakonem krzyżackim w Prusach trwały ćwierć wieku. Przypadły na burzliwe okres w relacjach państwa krzyżackiego z Polską i Litwą na przełomie XIV i XV stulecia. Związki te miały różnorodny charakter. Kurd Kameke wstąpił na służbę zakonu jeszcze jako lennik biskupów kamieńskich. Z kolei jego synowie należeli do najbliższego otoczenia Bogusława VIII, który pozostawał w trwałym konflikcie z Krzyżakami. Klaus należał do radców księcia słupskiego, wpływając na kierunek jego polityki wobec zakonu. Sprawował również funkcję książęcego urzędnika w Polanowie. Karze przez co najmniej dekadę był książęcym wójtem w Szczecinku. Czynniki te sprawiają, że można ich określić jako typowych przedstawicieli rycerstwa pogranicznego. Zarówno sfera ich działalności publicznej, jak i interesy

Moskiewska flota kaperska została powołana przez Iwana IV Groźnego w maju 1570 roku. Pomocy w jej organizacji udzielili carowi Duńczycy, a zwłaszcza książę Magnus. Miejscem stacjonowania okrętów moskiewskich dowodzonych przez admirała Kerstena-Rodego stał się Bornholm. Stąd flota moskiewska, licząca 15 jednostek, rozpoczęła w czerwcu 1570 roku działania na polskich i szwedzkich liniach komunikacyjnych. Udało się jej wówczas zagarnąć kilka statków podążających do Gdańska. Działalność jednostek moskiewskich spowodowała kontrakcję kaprów szwedzkich i polskich. Na ratunek flocie Kerstena-Rodego ruszyła na przełomie czerwca i lipca 1570 roku duńska eskadra dowodzona przez admirała Sylwestra Francka. Pojawienie się regularnych sił duńskich na wodach Bornholmu spowodowało wysłanie w połowie lipca 1570 roku na ten obszar sił głównych floty szwedzkiej pod dowództwem Klasa Flemminga. W tej sytuacji okręty duńskie wycofały się spod Bornholmu, a flota moskiewska została rozproszona przez Szwedów. W sierpniu 1570 roku Kersten-Rode zebrał ocalałe jednostki i rozpoczął ponownie patrolowanie wód w okolicach Bornholmu, utrudniając żeglugę głównie gdańszczanom. Ostatecznie o losie floty moskiewskiej przesądziły rokowania podjęte na początku września 1570 roku na kongresie w Szczecinie. Pod naciskiem Polski i Szwecji Dania wycofała się z poparcia udzielonego flocie moskiewskiej. Zmianę sytuacji widać chociażby na przykładzie losów moskiewskiej pinki Hase („Zając”), która nieoczekiwanie pod koniec września zawinęła do pomorskiego Mrzeżyna. Została ona aresztowana, a kaprów moskiewskich przesłuchano i wydano Szwedom. Utrata poparcia duńskiego spowodowała ostateczne rozwiązanie przez Iwana IV w listopadzie 1570 roku resztek floty moskiewskiej.

W chwili odzyskania przez Polskę niepodległości istniała jednoznaczna polityczna wola zapewnienia odrodzonemu państwu dostępu do Bałtyku, pomimo różnicy w koncepcjach terytorialnych tego dostępu. Istotnym elementem nie tylko walki o dostęp do morza, ale przede wszystkim o jego wykorzystanie stało się stworzenie ideologii morskiej przez liczne opiniotwórcze kręgi polskiego społeczeństwa. Ważnym elementem polskiej uprawy morza stała się budowa portu w Gdyni, który stanowi podstawę rozwoju polskiego handlu zagranicznego. Polskimi sukcesami były też uzyskanie przez Gdynię dominującej roli wśród portów południowego Bałtyku i wygranie konkurencji z portami niemieckimi roszczącymi sobie prawo do obsługi morskiej zaplecza w granicach II Rzeczypospolitej.

„Pionierzy Palestyńscy” zaczęli w zorganizowanych grupach przyjeżdżać do Gdyni w 1934 roku. Mieszkali w kibucu zwanym Żydowskim Ośrodkiem Pracy „Hechaluc- Pionier – Gordonia” i znajdowali zatrudnienie w działających w porcie firmach o kapitale żydowskim. Po zakończeniu przeszkolenia zawodowego organizacje syjonistyczne oraz zarząd Komisji do Spełniania Zadań Gminy Żydowskiej w Gdyni kierowały ich do Palestyny. „Gordonia” przygotowywała ich do emigracji pod względem zarówno zawodowym, jak i kulturalnym. Kształciła równie starannie w zakresie żeglarstwa i rybołówstwa, jak i znajomości języków hebrajskiego, angielskiego oraz na kursach ogólnokształcących. Zajęcia instruktażowe prowadzili kpt. Gustav Pietsch i inż. Leon Komorowski, a praktykę rybacką na wodach Zatoki Gdańskiej i Puckiej nadzorował gdyński rybak Józef Koss. Przeszkolenie odbywało się według zasad przyjętych dla tego typu kursów w Europie Zachodniej. Ogółem w latach 1936–1939 przez kibuc przewinęło się przynajmniej 77 osób z różnych zakątków II RP. Założony przez nich w Palestynie w 1939 roku kibuc Neve-Yam stał się bazą szkoleniową dla kolejnych grup młodych „Pionierów” z Europy Środkowo-Wschodniej.

Artykuł ukazuje historię wyspy Bornholm w latach 1940–1946. Okres drugiej wojny światowej i kilkanaście miesięcy po jej zakończeniu stanowią jeden z najważniejszych momentów w historii tej wyspy. Jej mieszkańcy doświadczyli w tym czasie okupacji niemieckiej, radzieckiego wyzwolenia i okupacji. Na wyspie wojna trwała od 10 kwietnia 1940 roku, tj. od zajęcia jej przez oddziały niemieckie, do 5 kwietnia 1946 roku, kiedy z miasta Rønne odpłynął ostatni statek z żołnierzami Armii Czerwonej. W okresie okupacji niemieckiej rozwój wydarzeń na wyspie różnił się znacznie od tego, czego doświadczyła w tym czasie reszta Danii, Niemcy praktykowali tu bowiem łagodną formę okupacji, chociaż Bornholm stopniowo włączany był w niemieckie działania wojenne. Sytuacja odwróciła się w maju 1945 roku – gdy mieszkańcy reszty Danii świętowali odzyskanie wolności, na wyspę spadły radzieckie bomby. Artykuł wyjaśnia motywy działań Związku Radzieckiego oraz stanowisko rządu duńskiego wobec zaistniałej sytuacji. Sytuacja ta była tym bardziej zaskakująca, że Duńczycy w zasadzie nigdy nie protestowali przeciwko zajęciu wyspy przez Rosjan. Na końcu wyjaśnione zostały okoliczności wycofania się Armii Czerwonej z Bornholmu.

Celem artykułu jest ukazanie delikatnych relacji dyplomatycznych pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Szwecją, jakie panowały we wczesnym okresie zimnej wojny. Głównym motywem jest określenie, jak ważne dla Szwecji było utrzymanie swojej niezależności od wymagającego sojusznika, neutralności, która okazała się poważną przeszkodą w planach określonych przez administrację amerykańską dla tego regionu świata. Niesłabnące naciski USA odczuwalne były nie tylko w sferze militarnej, gospodarczej i politycznej, ale i społecznej. Jedną z obranych przez rząd amerykański metod było wykorzystanie dyplomacji kulturalnej, w tym programów wymiany edukacyjnej i kulturalnej, oraz niezwykle aktywna działalność USIA, czyli Amerykańskiej Agencji Informacyjnej. Wszelkie podejmowane kroki okazały się nieskuteczne. Pomimo że Szwecja pozostała przy stanowisku zachowania roli państwa niezaangażowanego, odegrała bardzo ważną rolę w budowie „mostów” porozumienia między Wschodem a Zachodem.

Dla Skandynawów, którzy dysponowali rozbudowaną flotą handlową i prowadzili ożywiony obrót towarowy drogą morską, znaczenie instytucji konsula było szczególnie duże. Z zasady ustanawiali oni swe zagraniczne przedstawicielstwa w dużych ośrodkach portowych, by miały pieczę nad sprawami żeglugowo-handlowymi. Szczecin był jednym z tych portów, w których w okresie międzywojennym XX wieku lokowały swe konsulaty Dania, Szwecja, Finlandia i Norwegia. Po drugiej wojnie światowej wróciły nad Odrę Anfänge des Konsulardienstes skandinavischer Staaten ... 133 jedynie placówki Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Sztokholmie i Helsinkach, podczas gdy Oslo i Kopenhaga ograniczyły się do ulokowania ich w Gdańsku i Gdyni. Autor artykułu postawił sobie za cel przeanalizowanie przyczyn powstania Szwedzkiej Agencji Konsularnej oraz Konsulatu Finlandii w nadodrzańskim mieście, a także ich organizacji i działalności po 1945 roku. Przedstawił również charakterystyki przedstawicieli obu państw: Szweda – Arne Lellkiego oraz Fina – Santerii Jacobssona. Zajmowali się oni przede wszystkim ruchem żeglugowym i wynikającą z niego koniecznością opieki nad marynarzami ich narodowości oraz jednostkami pływającymi pod banderą obu państw. Rzecz to zrozumiała, gdyż statki handlowe krajów skandynawskich stanowiły w porcie szczecińskim w latach czterdziestych XX wieku przytłaczającą większość, a ich liczne załogi, po zejściu na ląd i korzystaniu z uciech portowego miasta, przysparzały niemałych kłopotów.