This paper aims to explore the relationship between the Air Quality Index (AQI), COVID-19 incidence rates, and population density within Malaysia’s ten most populous cities from January 2018 to December 2021. Data were sourced from the Department of Statistics Malaysia, the World Air Quality Index Project, and Our World in Statistics. The methodology integrated population-based city classification and AQI assessment, cluster analysis through SPSS, and Generalized Additive Mixed Model (GAMM) analysis using R Studio despite encountering a data gap in AQI for five months in 2019. Cities were organized into three clusters based on their AQI: Cluster One included Ipoh, Penang, Kuala Lumpur, and Melaka, Cluster Two comprised Kuantan, Seremban, Johor Bahru, and Kota Bharu, Cluster Three featured Kota Kinabalu and Kuching. GAMM analysis revealed prediction accuracies for AQI variations of 58%, 60%, and 41% for the respective clusters, indicating a notable impact of population density on air quality. AQI variations remained unaffected by COVID-19, with a forecasted improvement in air quality across all clusters. The paper presents novel insights into the negligible impact of COVID-19 on AQI variations and underscores the predictive power of population dynamics on urban air quality, offering valuable perspectives for environmental and urban planning.

Polskę musimy uznać za kraj mało znaczący w kontekście globalnych nowości. Czy i my będziemy zważać na cenę czasu dostarczenia wiedzy?

These days, a kind of information embargo is increasingly being applied, to ensure that only selected scientific information is accessible only to selected recipients at the right time.

Główna myśl tego artykułu jest taka, że zdominowanie współczesnej sfery intersubiektywności przez nowoczesne technologie komunikacyjno-medialne ujawnia w świecie ludzkim pewne fenomeny, nieobecne w epokach przedinternetowych. Jednym z nich jest technoracjomorfizm. Terminem tym określam hybrydową ontyczność, działającą według biologicznych mechanizmów racjomorficznych, na które nakłada się technologiczna racjonalność. W artykule wskazuję też niektóre efekty, jakie w życie społeczne i jednostkowe wnosi obecność w komunikacji technoracjomorfizmu.
W rozważaniach odwołuję się do koncepcji Konrada Lorenza i ewolucyjnej teorii poznania oraz wplatam w nie pewne wątki, które odnajduję w twórczości Stanisława Lema.

Poziom sprzedaży danego dobra uzależniony jest w dużej mierze od sieci dystrybucji. Przestrzenna analiza dystrybucji umożliwia racjonalizację sieci sprzedaży, co podnosi efektywność i wydajność sprzedaży przedsiębiorstwa z bezpośrednim przełożeniem na wzrost zysków. Z pomocą przychodzą tu tak zwane analizy przestrzenne. W artykule przedstawiono analizę sieci autoryzowanych sprzedawców Polskiej Grupy Górniczej dla województwa opolskiego. Analiza została wykonana z wykorzystaniem narzędzi GIS (SIP). Celem przeprowadzonej analizy było zaprezentowanie możliwych do zastosowania narzędzi weryfikacji już istniejącej sieci dystrybucji, jej racjonalizacji, bądź też tworzenia nowych punktów sprzedaży. Przedstawione narzędzia należą do operacji GIS stosowanych do przetwarzania danych przechowywanych w zasobach Systemów Informacji Przestrzennej. Są to tak zwane narzędzia geoprocessingu, czyli geoprzetwarzania. W artykule zaprezentowano kilka analiz przestrzennych, których rezultatem jest wybór najlepszej lokalizacji punktu dystrybucji pod względem określonych kryteriów. Stosowane narzędzia to między innymi zapytanie przestrzenne intersect (iloczyn), suma. Posłużono się także geokodowaniem, utworzono tak zwany kartodiagram. Przedstawiona przykładowa analiza może zostać wykonana dla sieci autoryzowanych sprzedawców zarówno w skali jednego województwa, miasta, jak też obszaru całego kraju. Użyte narzędzia dają możliwość sprecyzowania grupy docelowych odbiorców, obszarów na jakich się oni znajdują, obszarów koncentracji potencjalnych odbiorców. Pozwalają tym samym na ulokowanie punktów sprzedaży na obszarach charakteryzujących się wysokim prawdopodobieństwem znalezienia nowych klientów, umożliwiają wybór lokalizacji, np. zapewniającej dostęp do dróg, transportu kolejowego, lokalizacji o odpowiedniej powierzchni, sąsiedztwie.

The article presents results of the author’s bachelor thesis, which deals with detailed cataloguing and analysing of findings of so-called Scythian character in the Moravia in the late Early Iron Age period. The author based this article on catalogue from his thesis. Relevant analogies and typological assignments were studied for concerning every subject in the catalogue and on their basis there was made general chronological classification of each piece. The aim of this article is to present observations that resulted from a detailed evaluation, on its basis occurrence of the subjects of so-called Scythian origin in the Moravia were divided into three time horizons.

Artykuł omawia problematykę dotyczącą poprawy efektywności energetycznej systemów zaopatrzenia w ciepło. Zwrócono uwagę na konieczność podejmowania działań nie tylko w przypadku dużych obiektów i systemów, ale również pojedynczych budynków i kotłowni lokalnych. Monitoring pracy systemu zaopatrzenia w ciepło pozwala na diagnozowanie najsłabszych jego elementów i podejmowanie decyzji prowadzących do poprawy efektywności energetycznej. W przypadku kotłowni, w której prowadzono badania, wyniki takiego monitoringu przekonały do wyposażenia jej w dodatkowy układ automatycznej regulacji z algorytmem mającym na celu ograniczenie liczby cykli włączeń i wyłączeń palników. Ograniczenie liczby załączeń palników, podobnie jak w przypadku innych urządzeń spalinowych i elektrycznych, ma istotny wpływ na sprawność energetyczną całego układu. Dodatkowo zwiększa również trwałość urządzeń, a tym samym zmniejsza koszty serwisu i napraw. Najprostsze algorytmy sterowania, często stosowane w regulatorach instalowanych w jednostkach kotłowych, nie zapewniają jednak optymalizacji w tym zakresie. Zastosowane urządzenie zewnętrzne pozwoliło ograniczyć liczbę cyklów włączeń i wyłączeń palników przy zachowaniu jakości dostawy ciepła do instalacji ogrzewania i układu przygotowania c.w.u.

W materiale zarekomendowano również inne sposoby poprawy efektywności energetycznej systemu zaopatrzenia w ciepło istniejących budynków wielorodzinnych.

The aim of the article is to diagnose the regional diversification of development in the axiological context. The starting point in this analysis is the term: development. This category is understood in a multidimensional manner. Presented in this paper conceptual model of development allows to distinguish three levels of analysis of the development process: material, social and cultural. Identification of the axiological phenomenon of the diversification of regional development in this research is ultimately served by the systematization tool – typology, introducing the division into the culture of honour, achievements and joy.

We wstępnej części pracy zaprezentowano przykłady z leksyki chorwackiej dokumentujące proces antroponimizacji apelatywów (np. apelatyw kovač → nazwisko Kovač), apelatywizacji antroponimów (np. nazwisko Penkala → apelatyw penkala) oraz transonimizacji (np. hydronim Una → imię Una). Wszystkie wymienione przejścia są dowodem na to, że nie ma ostrej granicy pomiędzy leksyką onimiczną i apelatywną, ani wśród klas leksyki onimicznej.

Zasadnicza część artykułu poświęcona jest tzw. czystej transantroponimizacji typu imię Vinko → nazwisko Vinko. W wyniku takich procesów dochodzi później do różnych kombinacji homonimicznych par antroponimów w zestawieniach typu: David David; David Vinko, Vinko David; David Novak — Josip David). Biorąc pod uwagę fakt, że w przypadku homonimii imienia oraz nazwiska kontekst nie pomaga we właściwym zrozumieniu komunikatu zawartego w zestawieniu antroponimicznym, wskazane zostały konsekwencje, jakie ta homonimia może mieć dla komunikacji. Wymieniono również przykłady zestawień antroponimicznych typu Saša Pavlić (na podstawie imienia nie można stwierdzić, czy mowa o mężczyźnie czy kobiecie) oraz Ivan Vinko Boris (trudno rozstrzygnąć czy osoba nosi dwa imiona czy jest dwojga nazwisk), które „tłumią” informację onimiczną.

Autorka dochodzi do wniosku, że granice między imieniem a nazwiskiem nie są ostre oraz zwraca uwagę na potrzebę przemyślanego dobierania imienia dziecku, które dziedziczy nazwisko utworzone od imienia w procesie czystej transantroponimizacji.

Providing informal care to adults, especially elderly people, may affect many aspects of caregivers’ life, such as: physical and mental health, financial situation, social contacts, etc. Supporting dependent seniors is associated to a higher level of stress, burden and depression as well as higher mortality. The main purpose of this paper is to analyse the relationship between caregiving for adults and the subjective quality of life among Poles aged 50–69. We took into account not only the fact of providing care to adult people, but also its beginning, continuation and ending between waves. We assumed that subjective quality of life may be expressed by two variables: one describing life satisfaction, and the second one – loneliness. We used the panel subsample from the Generation and Gender Surveys (GGS) carried out in Poland in 2010/2011 and in 2014. We found a negative effect of stopping caregiving between waves on wellbeing of women-carers, which may be related to the loss of a close person. Moreover, providing care for a longer period of time increases loneliness, which confirms that providing support to others may lead to isolation and smaller social networks.

W ostatnim dziesięcioleciu rosnące zapotrzebowanie na importowany węgiel ze strony odbiorców (głównie azjatyckich) zbiegało się z ograniczeniami podaży ze strony głównych dostawców. Na ciąg zdarzeń określanych, jako tzw. siła wyższa, złożyło się wiele zdarzeń w krajach eksporterów, w tym głównie ograniczenia produkcji w wyniku cyklonów i powodzi w Australii (w stanie Queensland – największym światowym regionie wydobycia węgli koksowych typu hard). Zachwianie równowagi między popytem i podażą powoduje, że ceny surowców podlegają cyklicznym zmianom, jednak w ostatnich latach częstotliwość i dynamika tych zmian na międzynarodowym rynku węgli metalurgicznych (hard, semi-soft, PCI) była niezwykle wysoka. Wiodącą rolę w tych zdarzeniach odegrały Chiny, będące największym światowym producentem i konsumentem węgli koksowych. Działania polityczne władz chińskich odnośnie ich krajowego górnictwa oraz branży hutniczej i przemysłu koksochemicznego sprawiły, że od 2013 r. kraj ten zdetronizował Japonię i zyskał pozycję światowego lidera w imporcie węgli metalurgicznych. Wzrost znaczenia Chin w handlu węglem spowodował, że rynek stawał się coraz bardziej dwubiegunowy, a ceny na bazie CFR Chiny (obok cen FOB węgla australijskiego) stały się ważnymi wskaźnikami do monitorowania tendencji rynkowych i wyznaczania poziomów negocjowanych benchmarków. W artykule opisano ścieżkę zmian mechanizmu cenowego w handlu węglem metalurgicznym na tle uwarunkowań rynkowych, generujących te zmiany.

We develop a fully Bayesian framework for analysis and comparison of two competing approaches to modelling daily prices on different markets. The first approach, prevailing in financial econometrics, amounts to assuming that logarithms of prices behave like a multivariate random walk; this approach describes logarithmic returns most often by the VAR(1) model with MGARCH (or sometimes MSV) disturbances. In the second approach, considered here, it is assumed that daily price levels are linked together and, thus, the error correction term is added to the usual VAR(1)–MGARCH or VAR(1)–MSV model for logarithmic returns, leading to a reduced rank VAR(2) specification for logarithms of prices. The model proposed in the paper uses a hybrid MSV-MGARCH structure for VAR(2) disturbances. In order to keep cointegration modelling as simple as possible, we restrict to the case of two prices representing two different markets.

The aim of the paper is to show how to check if a long-run relationship between daily prices exists and whether taking it into account influences our inference on volatility and short-run relations between returns on different markets. In the empirical example the daily values of the S&P500 index and the WTI oil price in the period 19.12.2005 – 30.09.2011 are jointly modelled. It is shown that, although the logarithms of the values of S&P500 and WTI oil price seem to be cointegrated, neglecting the error correction term leads to practically the same conclusions on volatility and conditional correlation as keeping it in the model.

In this paper, we use weekly stock market data to examine whether the volatility of stock returns of ten emerging capital markets of the new EU member countries has changed since the opening of their capital markets. In particular we are interested in understanding whether there are high and low periods of stock returns volatility and what the degree of correlation across these markets is. We estimate a Markov-Switching ARCH (SWARCH) model proposed by Hamilton and Susmel (1994) and we allow for the possibility that two or three volatility regimes may exist for stock returns volatility. The main finding of the present study is that the high volatility of stock returns of all new EU emerging stock markets is associated mainly with the 1997‒1998 Asian and Russian financial crises as well as over the 2007‒2009 financial turmoil, while there is a transition to the low volatility regime as they approach the accession to the EU in 2004. It is also shown that the capital flows liberalization process has resulted in an increase in volatility of stock returns in most cases.

Autor artykułu jest znawcą prawa morskiego Stanów Zjednoczonych Ameryki i procedury legislacyjnej tego państwa.

Regułyrotterdamskie to konwencja o umowach dotyczących międzynarodowego przewozu ładunków, w całości lub częściowo, drogą morską, która została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ napodstawie Rezolucji 68/122 z dnia 11.12.2008 r. Reguły rotterdamskie mają na celu ustanowienie nowego porządku prawnego przy zastąpieniu, w tym zakresie, dotychczasowych regulacji morskich, tj. reguł haskich,reguł hasko-visbijskich i reguł hamburskich.

Reguły rotterdamskie zostały stworzone z dominującym udziałem legislacji USA, która uaktualniła swoje prawo krajowe przy jednoczesnej internacjonalizacji swoich koncepcji i tendencji jurydycznych. Jeżeli w ciągu dwóch lat Stany Zjednoczone Ameryki zakończą ratyfikację reguł rotterdamskich podpisem prezydenta USA i staną się stroną konwencji, a reprezentują 25% tonażu światowego, to zasadniczo zmieni się krajobraz międzynarodowej legislacji morskiej w zakresie przewozu ładunków morzem.

Europejski Zielony Ład jest strategią, która ma za zadanie doprowadzić do osiągnię-cia neutralności klimatycznej Europy do 2050 r. Strategia ta składa się z kilku inicjatyw, m.in: Europejskiego prawa o klimacie, Europejskiego Paktu Klimatycznego, strategii Unii Europejskiej dotyczącej adaptacji do zmiany klimatu, strategii “od pola do stołu” oraz planu zredukowania emisji gazów cieplarnianych o 55% do roku 2030. Zamierze-niem autorki niniejszego artykułu jest przedstawienie celów i struktury Europejskiego Zielonego Ładu ze szczególnym uwzględnieniem działań zaplanowanych w ramach gospodarki morskiej. Sektor morski ma odegrać kluczową rolę w ograniczaniu zapo-trzebowania na zasoby gruntowe oraz przeciwdziałaniu zmianie klimatu poprzez zwięk-szenie i poprawę wykorzystania zasobów wodnych i morskich.

The concept of “places of refuge ” comes from the Convention on Maritime Safety of 1989. The term “port of refuge” had emerged earlier in maritime practice. Resolution A.949/23/ o f the General Assembly of the IMO, from 5 December 2004, speaks of “places of refuge” for ships in need of help. Directive 2002/59/WE o f the European Parliament and Council, setting up a community system of monitoring and of information on the movement of vessels, and abrogating Council Directive 93/75/EWG, introduced places of refuge, drawing on the “Guidelines ” of the IMO. IMO Resolution A.949/23/ became the legal norm valid in Member States. The decree of the Polish Minister for Maritime Economy from 14 September 2007, as executive implementation of legislation of 20 April 2004, concerning a change of legislation in the matter of maritime safety, sets out a plan for offering refuge in Polish maritime waters to vessels that find themselves in danger. The author accepts that a place of refuge may be a natural spot that is appropriate for this purpose, and also a place specially constructed for vessels in danger. It may also be an existing port or part of one.

In this article the author discusses the military aspect of the Convention on the law of the sea of 1982. He touches on: the definition of a warship; the institution of innocent passage; the right of search and inspection, and the right of pursuit; transit through maritime straits; areas ofarmed conflict; mined areas; and the exclusively peaceful use of seas and oceans. The use of armed force at sea is permissible as an act of self-defence as defined in article 51 of the United Nations Charter. The use of armed force at sea is also permissible within the framework of international sanctions authorised by the UN Security Council. However it is not permissible as an act of mutual aid.

Barwne historyczne dzieje klientelizmu jako fenomenu społecznego zawsze miały ścisły związek z władzą polityczną, jej zdobywaniem, podtrzymywaniem i sprawowaniem. Dotyczy to każdego szczebla władzy. Klientelizm jako aktywność niepenalizowana może sprzyjać działaniom pozaprawnym, których celem jest czasami nieuprawnione wpływanie na wyniki rozgrywek wyborczych. W artykule wskazano, jak relacje klientalne na poziomie gmin mogą łączyć się z nieuprawnionym wpływem na losy starć wyborczych w wyborach gminnego organu wykonawczego. W tym celu zaprezentowano wybrane strategie aktorów gminnych, których podstawą jest klientelizm i które wdrażane są w celu modyfikacji wyników wyborów gminnych włodarzy. Artykuł kończy dyskusja w zakresie możliwości wykrywania naruszeń wyborczych za pomocą analiz tzw. bliskich wyborów w schemacie regresji nieciągłej (Regression Discontinuity Design – RDD).

The recipe as a text type has been investigated among others by such scholars as Carroll (1999), Taavitsainen (2001a, 2001b), Görlach (e.g., 2004) and Mäkinen (2006). Schmidt (1994) distinguishes three types of the recipe: the medical, culinary and general. The majority of research conducted so far deals with the medical recipe or treats the text type as a whole without discussing the differences between the particular sub-types. The few studies devoted exclusively to the culinary recipe usually concentrate on its single features (for instance the presence of null objects, as in Massam and Roberge 1989, or Culy 1996). A diachronic study of the recipe shows the evolution that the text type has undergone, since the earlier a recipe the more it varies from what we know today (cf. e.g., Culy 1996, Martilla 2009). The earliest culinary recipes, written in English, come from the late Middle English period. However, following Hieatt and Jones (1986: 859), “the earliest culinary recipes occur in two Anglo-Norman manuscripts” from the beginning of the Middle English period. The aim of the present paper is to compare the Anglo-Norman and Middle English recipes. The former come from the end of the 13th and early 14th centuries, the latter from the 14th and 15th centuries. The study concentrates on some of the formal features of the texts, such as the length of the recipes, and their structure, esp. such recipe components as the heading and the procedure. The corpus can be divided into two parts: (i) the Anglo-Norman database, which consists of 61 recipes (belonging to two collections), and (ii) the Middle English database, composed of 208 recipes which were either translated or derived from the Anglo-Norman ones.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki badań składu frakcyjnego pyłów emitowanych z kotłów pyłowych w elektrowniach opalanych węglem kamiennym. Do oznaczenia składu frakcyjnego zastosowano impaktor kaskadowy, pozwalający na rozdzielenie pyłu w trakcie poboru próbki zapylonego gazu na frakcje o następujących równoważnych średnicach odcięcia: 0,38; 0,88; 1,9; 2,9; 6,3; 10,0 μm. W oparciu o uzyskane wyniki dotyczące składu frakcyjnego określono udziały masowe poszczególnych frakcji w emitowanym pyle. W pobranych próbkach pyłu wykonano oznaczenia następujących pierwiastków śladowych: Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, As, Zr, Sr, Pb, Br. W artykule przedstawiono metodę PIXE/RBS w zastosowaniu do oznaczania śladowych ilości metali w próbkach o niewielkiej masie. Przedstawiono przykładowe wyniki badań przeprowadzonych dla jednej z polskich elektrowni opalanej węglem kamiennym

In this work microbiological air pollution at several commune sewage treatment plants (capacity up to 15,000 PE) was investigated. The bioreactors in all plants had a covered construction. The air samples were taken indoors as well as outdoors (both on the windward and leeward side) during different seasons. The samples were collected using the collision method. The presence of indicator organisms in the samples was determined according to the Polish Standards. Identification of individual indicators was performed on solid selective-differentiating substrates. To verify the presence of bacteria from Salmonella, Shigella, coliforms and enterococci species, the colonies observed on the MacConkey substrate were then sifted onto SS and Endo substrates. At all facilities (with one exception) the average CFU for the total number of bacteria and fungi did not exceed 1000/m³, which is the limit set by the Polish Standards for a pollution-free atmospheric air. Bacteria and fungi concentrations, observed at windward and leeward sides of all plants, were relatively low (<100 CFU/m³ and <1000 CFU/m³, respectively) and comparable. A sewage collection point had only a slight impact on the bioaerosol emission. The concentration of microorganisms in the immediate vicinity of covered reactors (aeration chambers) was rather low and remained below the limits sets by the Polish Standards at three facilities. The CFU of individual indicators, measured in rooms accessible for the personnel, was comparable to the CFU in technological rooms. However some indicators, e.g. a number of Actinomycetes, were significantly higher and reached >100 CFU/m³, which means significant air pollution. Similarly, the CFU of hemolytic bacteria had nonzero values. The only place where higher concentrations of bioaerosol were found was the centrifuge room, where digested sludge was dewatered. The number of fungi stayed below the limits there, but the amount of heterotrophic and hemolytic bacteria exceeded the limits and reached the values of ~10000 CFU/m³ and 800 CFU/m³, respectively; it means that the personnel working in this area is exposed to microbiological agents.

W pracy zaprezentowano wyniki badań dotyczące możliwości biodegradacji BTX-ów w środowisku wodnym, w warunkach tlenowych. Przedstawiono rezultaty przemian - benzenu, toluenu, o-ksylenu i p-ksylenu - dokonywanych przez bakterie kultur niezdefiniowanych, gatunki wyizolowane i populację składającą się z mieszaniny wyizolowanych gatunków Aeromonas sobria, Bacillus steareothermophilus, Enterobacter sakazaki, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus lentus. Przedyskutowano wyliczone wartości stałych szybkości reakcji rozkładu aromatów i porównano z wynikami innych autorów. Wysokie tempo biodegradacji charakterystyczne było dla mikroorganizmów występujących w ściekach komunalnych.

Vibrating plates have been recently used for a number of active noise control applications. They are resistant to difficult environmental conditions including dust, humidity, and even precipitation. However, their properties significantly depend on temperature. The plate temperature changes, caused by ambient temperature changes or plate heating due to internal friction, result in varying response of the plate, and may make it significantly different than response of a fixed model. Such mismatch may deteriorate performance of an active noise control system or even lead to divergence of a model-based adaptation algorithm.

In this paper effects of vibrating plate temperature variation on a feedforward adaptive active noise reduction system with the multichannel Filtered-reference LMS algorithm are examined. For that purpose, a thin aluminum plate is excited with multiple Macro-Fiber Composite actuators. The plate temperature is forced by a set of Peltier cells, what allows for both cooling and heating the plate. The noise is generated at one side of the plate, and a major part of it is transmitted through the plate. The goal of the control system is to reduce sound pressure level at a specified area on the other side of the plate.

To guarantee successful operation of the control system in face of plate temperature variation, a gain-scheduling scheme is proposed to support the Filtered-reference LMS algorithm.