Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

Znaczenie w architekturze, a w szczególności zagadnienia związane ze strukturami symbolicznymi, należą niewątpliwie do najtrudniejszych tematów w teorii architektury. Problematyka ta wychodzi znacznie poza zakres zagadnień techniczno-użytkowych, stąd wymaga zastosowania specyficznych podejść badawczych, zbliżonych do tych, jakie stosowane są w naukach humanistycznych i społecznych. W ostatnich dekadach daje się zaobserwować wyraźne przesunięcie punktu ciężkości zainteresowań projektantów architektury z zagadnień techniczno-użytkowych ku problemom związanym z ekspresją artystyczną, a w związku z tym także ku symbolizmowi. Być może jest to rodzaj ucieczki od sfery nie dającej już projektantom tak rozległych możliwości samorealizacji, jaką oferuje sfera ekspresji symbolicznej. Zjawisko takie jest znamienne dla schyłkowych okresów w historii architektury i sztuki takich, jak np. manieryzm czy secesja, a wiele przesłanek wskazuje na to, że w podobnym okresie żyjemy.

Artykuł jest próbą analizy architektonicznej i urbanistycznej szczególnej barokowej techniki projektowej stosowanej na fasadach budynków monumentalnych. Po raz pierwszy metodę tę wykorzystał w swych rzymskich aranżacjach Francesco Borromini. Stąd najczęściej w literaturze pojawia się pod włoskim określeniem parete ondulata. Była koncepcją trudną zarówno pod względem architektonicznym, jak i estetycznym. Wymagała dużych umiejętności projektowych oraz doświadczenia konstruktorskiego. Przewidywanie ostatecznego efektu oddziaływania we wnętrzu urbanistycznym musiało się opierać o rozległą wiedzę z zakresu perspektywy bądź duże doświadczenie budowlane. Odbiorcy prawdopodobnie często nie rozumieli istoty rozwiązania. Tłumaczy to stosunkowo niewielkie rozpowszechnienie metody w pełnym jej zakresie. Odwzorowanie najczęściej ograniczało się do stosowania falistej linii gzymsów czy całych elewacji, co obecnie w obiegowej świadomości łączy się z architekturą barokową. Taki odbiór niejednokrotnie przesłania cały ogromny intelektualny wkład tej epoki w dziedzinę projektowania. Stosunkowo szybko zredukowana wersja techniki elewacji falistej rozpowszechniła się w większości krajów europejskich, w których przyjmowały się formy aklasycznego baroku. Metoda elewacji wklęsło-wypukłej dawała duże możliwości w kreowaniu nie tylko przyciągającej uwagę architektury budowli, ale przede wszystkim umożliwiała aranżacje wnętrz urbanistycznych o bardzo wyszukanych środkach oddziaływania na odbiorcę.

The article is an attempt to form the architectural and urbanistic analyze of the specific Baroque design technique, used for the façades of monumental buildings. For the first time this method was used in its Roman creations by Francesco Borromini. Hence, most often in the literature appears under the Italian designation parete ondulata. It was a difficult concept in both terms – architectural and aesthetic values. It required design skills and construction experience. Prediction of the ultimate effect of the impact inside the urban interior had to be based on an extensive knowledge of perspective or design experience. The spectators probably often did not understood the essence of the solution. This explains relatively small spread of the method in full its extent. Imitation was mostly limited to application of wavy line of cornices or whole façade, which currently in circulation awareness connects with the architecture of the Baroque. Such reception sometimes overrides all huge intellectual contribution of this era in the field of design. Relatively quickly this technique became widespread in other European countries, in which aclasical forms were adopted. The method of concave-convex elevation gave great opportunities not only in creating attractive architecture, but mainly to design urban interiors with a very sophisticated measures impact on the recipient.

W zbiorach Państwowej Uniwersyteckiej Biblioteki Saksońskiej w Dreźnie (SLUB – Sächsische Landesbibliothek – Staats- und Universitätsbibliothek Dresden) znajdują się dwa rękopiśmienne, dotychczas niepublikowane w Polsce plany Kamieńca Podolskiego: pierwszy sporządził Johann Georg Starcke, drugi wykonał J. G. M. Fürstenhoff.

Among the collections of the Saxon State and University Library Dresden (SLUB – Sächsische Landesbibliothek– Staats- und Universitätsbibliothek Dresden) there are two handdrawn maps of the Kamieniec Podolski stronghold, so far unpublished in Poland, one by Johann Georg Starcke, and the other by J. G. M. Fürstenhoff.