Artykuł opisuje proces sekularyzacji na Malcie, który jest spowodowany przez wpływ kultury anglosaskiej, wrogiej Kościołowi katolickiemu, oraz wzrost dobrobytu. Odchodzenie od praktyk religijnych zaznacza się nade wszystko w życiu ludzi młodych i wyraża się w odrzucaniu doktryny moralnej Kościoła. Praktyka spowiedzi na Malcie jest kultywowana przez Kościół, ale wobec zanikania poczucia grzechu, staje się rzadsza i przeżywa kryzys. Artykuł opisuje inicjatywy duszpasterskie Kościoła na Malcie propagujące korzystanie z sakramentu pokuty. Do tych inicjatyw należą grupy duszpasterskie oraz zapewnianie możliwości spowiedzi w poszczególnych kościołach. Szczególnym okresem spowiedzi są dni poprzedzające święto Matki Bożej Bolesnej obchodzone w Wielkim Poście.

Pośród filmów podejmujących tematykę Zagłady oraz obojętności (a nawet współwiny Polaków) na los Żydów, ważne znaczenie ma Dekalog VIII (1988) Krzysztofa Kieślowskiego. Jego pierwszoplanowymi postaciami są Elżbieta, której jako żydowskiemu dziecku Zofia, obecnie profesor etyki, odmówiła ratunku podczas wojny pod pretekstem zawartego w Dekalogu zakazu kłamstwa. Ich rozmowa po czterech dziesięcioleciach, pozwalająca na poznanie prawdy o motywach postępowania, prowadzi do pojednania opartego na przebaczeniu. Kieślowski w swoim filmie wprowadza również wątek teologiczny, stawiając pytanie o istnienie Boga. Oprócz utworu Kieślowskiego, tematyka pomocy udzielanej Żydom, ale również obojętności, a nawet współodpowiedzialności Polaków wobec Zagłady, obecna jest w licznych polskich filmach fabularnych i dokumentalnych. Wątkiem, który w nich powraca, jest także rola ludzi wierzących, którzy nie zawsze potrafili sprostać wymogom sumienia i wiary.

The debate around the relations between Christians and Jews has recently become one of the discussed issues in the cultural Israeli world. This article examines the references to Christianity and to Jesus in the contemporary Israeli fiction. Through the analysis of some literary works produced by the best-know Israeli writers, we will try to describe the way the authors deal with Christian elements and explore their personal considerations. In particular a great attention will be devoted to Amos Oz’s last novel Judas, published in 2014. The story is based on the life of a young student who is writing a doctoral dissertation on “How Jews see Jesus” but it ends up focusing on the figure of Judas. In revealing the intent of his research the protagonist presents a detailed investigation of the Jewish attitude towards Christians quoting sources from the ancient times until today. Through Oz’s book it is possible to explore the complex relationship between Christians and Jews and offers new starting points for the future debates.

Nauczanie o judaizmie we współczesnej katechezie młodzieży szkół ponadgimnazjalnych spełnia ważną rolę w dialogu chrześcijańsko-żydowskim. Pozwala katechizowanym zauważyć i zrozumieć wspólne korzenie chrześcijan i wyznawców religii Mojżeszowej. Przyczynia się do zmiany sposobu postrzegania mniejszości żydowskiej oraz okazywania jej szacunku i zrozumienia. Uzupełnia i integruje działania edukacyjne szkoły związane z edukacją o historii i tradycji Żydów. Stąd też nieuzasadnione wydaje się jedynie sporadyczne odwołanie do tej problematyki w dokumentach programowych katechezy młodzieży szkół ponadgimnazjalnych oraz w zgodnych z nimi seriach podręczników krakowskich i poznańskich. Braki te w przyszłości wymagają uzupełnienia. Warte uwagi i znaczące dla dialogu chrześcijańsko-żydowskiego są materiały Lekcja religii wydane przez Wydawnictwo Święty Wojciech przy współpracy z telewizją Religia.tv. W swych podstawowych założeniach mają one spełniać rolę środka dydaktycznego wspomagającego katechetów w przekazywaniu wiedzy o judaizmie oraz w kształtowaniu postawy dialogu i tolerancji. Ich skuteczność edukacyjną należałoby zweryfikować za pomocą badań empirycznych.

Analiza badawcza periodyka „Duchowość w P olsce” pod kątem zawartych w nim aktualnych nurtów i perspektyw teologii duchowości w P olsce pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków. Teologia duchowości, stanowiąca samodzielną uporządkowaną metodologicznie dyscyplinę naukową, ma duże znaczenie dla teologii, zwłaszcza gdy idzie o połączenie spekulatywnej i przeżyciowej strony życia duchowego człowieka. Ponadto skupia wokół siebie wiele wymiarów duchowości i dziedzin pokrewnych. Stanowi fundament dla duchowości kapłańskiej, małżeńskiej, zakonnej, laikatu. Jest punktem odniesienia dla mistyki, antropologii czy historii duchowości. Z tego też względu wymaga nieustannego doprecyzowywania metodologii nauk. Wśród aktualnych jej nurtów i perspektyw należy wymienić: personalistyczno-chrystologiczną koncepcję duchowości Jana Pawła II , stanowiącej paradygmat teologii duchowości w P olsce, oraz nurt chrystoformiczno-eklezjalny w służbie formacji do kapłaństwa i życia konsekrowanego. Do perspektyw natomiast należy udział teologii duchowości we właściwym sprecyzowaniu duchowości zrzeszeń chrześcijańskich i ruchów charyzmatycznych oraz ich miejsca i znaczenia we wspólnocie Kościoła.

In the present article the author describes the issue of relation between Synagogue and Church in the context of Johannine writings. The author makes analysis of the Johannine texts in order to show the traces of polemic between Judaism and Christianity. He shows the hostility between Synagogue and Church in the light of terms like aposunagōgos, “Jews” and other polemical expressions which occur in the Gospel of John, in the Letters of John and the Book of Revelation. The author tries to answer the question of how Sitz im Leben of the Johannine writings influences their content. The analysis of Jewish and Christian sources shows the tension and hostility between Rabbinic Judaism and Johannine Community after the destruction of the Jerusalem Temple. It leads to gradual separation between Synagogue and Church. In this article there are shown the reasons for the parting of the ways between Judaism and Christianity and its meaning for the contemporary dialogue between Synagogue and Church.

Mt 5,17-20 can be fully understood in the context of the hermeneutic work of the Jewish rabbis; the words used by Jesus refer to their exegetical methods and to the idea that the Torah cannot be modified. Jesus’ position anticipates one of the main elements of rabbinic Judaism. Given this context, this paper offers a new hypothesis about the original Aramaic version of Jesus’ words on the Torah’s fulfilment, in a time when the Pharisee’s position was starting to impose the importance of oral tradition alongside the written word of God. Using the root gmr Jesus enters into dialogue with contemporary Judaism, putting forward his own idea of fulfilment.

Czy Pius XII jest winny lub współwinny zagłady Żydów w czasie II wojny światowej? Odpowiedź Żydów – świadków, którzy przeżyli Shoah, jest jednomyślna: nikomu tyle nie zawdzięczają, ile temu papieżowi. Sztuka teatralna Namiestnik z 1963 roku radykalnie zmieniła tę opinię na niekorzyść papieża: został uznany za (głównego) winowajcą zagłady. Ekspozycja przygotowana w Muzeum Męczeństwa Yad Vashem w Jerozolimie w 2005 roku sformułowała winę papieża Piusa XII w siedmiu oskarżeniach-zarzutach: (1) zawarł konkordat z Hitlerem; (2) nie ogłosił antyrasistowskiej encykliki przygotowanej przez Piusa XI; (3) nie reagował protestem na relacje o postępującej zagładzie; (4) uchylił się od podpisania deklaracji aliantów w 1942 roku potępiającej eksterminację; (5) nie ochronił Żydów rzymskich; (6) zachowywał neutralność; (7) milczał wobec ludobójstwa. Autor usiłuje wykazać niesłuszność tych zarzutów.

Although the Council‘s declaration Nostra aetate has been absorbed by the magisterium, there are new challenges suggesting its acknowledgement and further development. The document’s significance resides in its foundation on Romans 9-11 and in the fact that it has been promulgated at all, in spite of enormous resistance in the years ahead. No. 528 from the Catechism of the Catholic Church rises up out of various official statements with respect to this topic: The three wise men from Jesus’ Epiphany are typical representatives of the pagan religions who have to turn to the Jews in order to receive “from them the messianic promise”. This insight corrects a romanticizing pluralism of religions as it becomes manifest in the terminology of the three “Abrahamic religions”. A further development of Nostra aetate should include two aspects: Overcoming the narrowing down of Judaism and Christianity as a “religion” without refeRence to realities like “the land”, and, secondly, deepening the theological understanding of the referral of Christianity towards Judaism, particularly in connection with the term “People of God”.

W przeszłości zakładano w teologii całkowite zastąpienie Izraela na obecnym etapie Bożej ekonomii zbawczej przez Kościół Chrystusowy. Tymczasem współczesne nauczanie Magisterium coraz wyraźniej odrzuca takie założenie. Myślenie o Żydach w perspektywie religijnej nie zaczyna się teraz od pamięci zerwania, lecz od wyznania „duchowej więzi”, wspólnych korzeni, wspólnego dziedzictwa. Zgodnie z nauczaniem Kościoła aktualnie istniejąca wspólnota wyznawców judaizmu tak czerpie z dziedzictwa Starego Testamentu i tak je rozwija, że warto zalecić „obustronne poznanie się i poszanowanie”, wspólne studia biblijne i teologiczne, „braterskie rozmowy”. Nie wolno już w teologii, która chce być katolicka, konstruować obrazu Żyda według własnych wyobrażeń, lecz trzeba wysłuchać jego świadectwa o sobie i wierze i na tej podstawie próbować zrozumieć, wewnątrz własnej wiary, jego miejsce w planach Bożych. Na podstawie takich założeń artykuł próbuje przedstawić katolickiej teologii judaizmu pewne kierunki rozwiązań do przemyślenia i dyskusji.

Decydujący impuls do nowej katolickiej teologii judaizmu dała soborowa deklaracja Nostra aetate, kładąc nacisk na „szczególną więź, którą lud Nowego Testamentu zespolony jest duchowo z plemieniem Abrahama”. Jednak w recepcji deklaracji uwypuklano dwa inne aspekty, a mianowicie Shoah i państwo Izrael, na skutek czego na daleki plan schodzi perspektywa teologiczna. Prawidłowe spojrzenie powinno uwzględniać najważniejsze drogowskazy teologiczne obecne w nauczaniu kard. Józefa Ratzingera/Benedykta XVI: (1) wartość Starego Testamentu dla chrześcijaństwa; (2) uniwersalną misję i posłannictwo Izraela; (3) problem odpowiedzialności Żydów za śmierć Jezusa; (4) odmowę, z jaką Jezus spotkał się ze strony większości Żydów; (5) miejsce i status Izraela w nowej sytuacji zbawczej urzeczywistnionej przez Jezusa Chrystusa.

W przedmowie do dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej pierwszy cytat biblijny zwraca uwagę na różnicę między nauczaniem Jezusa, które ma za podstawę Jego osobisty autorytet, a analogiczną działalnością uczonych w P iśmie: „Uczył ich jak ten, który ma władzę, a nie jak uczeni w P iśmie” (Mk 1,22). Kard. Józef Ratzinger, autor przedmowy, stwierdza, że szczególnie Ewangelia Mateusza uwydatnia ten charakter Jego nauczania. Artykuł przedstawia analizę fragmentów tej Ewangelii, które wzmiankują Mojżesza (Mt 8,4; 17,3.4; 19,7.8; 22,24; 23,2). W tym studium szczególną uwagę zwraca się na ich interpretację w bezpośrednim kontekście w tej Ewangelii oraz na ich porównanie z paralelnymi tekstami w pozostałych Ewangeliach synoptycznych. Konkludując, można stwierdzić, że znaczenie słów Mojżesza nie jest pomniejszone, kiedy są one przytaczane w sporach między Jezusem a Jego żydowskimi przeciwnikami. W ten sposób autorytet Jego nauczania, który wyłania się z tych tekstów, zostaje potwierdzony.

W polemice z marcjonizmem Justyn broni Starego Testamentu stanowiącego wartość również dla chrześcijan nawet po przyjściu Chrystusa. W jego spojrzeniu na judaizm widzimy bardzo zróżnicowane postawy. Z P rawa Mojżeszowego, które jest kodyfikacją prawa naturalnego, wydobywa zasady nadal obowiązujące chrześcijan i wszystkich ludzi. Natomiast elementy Prawa zapowiadające tajemnice Chrystusa i przepisy dane Żydom ze względu na zatwardziałość ich serca straciły na znaczeniu wraz z Jego przyjściem. W części Dialogu dotyczącej dyskusji na temat mesjańskiej i boskiej tożsamości Jezusa Justyn opiera się zasadniczo na interpretacji odpowiednich tekstów Starego Testamentu. Niekiedy tylko czyni złośliwe uwagi pod adresem Żydów, którzy nie uznali Jezusa za obiecanego Mesjasza i Syna Bożego, gdyż nie rozumieją Starego Testamentu i koncepcji „drugiego Boga”. Najbardziej antyżydowska jest ostatnia część Dialogu, w której Justyn wyraźnie głosi teorię substytucji, że chrześcijanie są teraz nowym ludem Bożym, który zajął miejsce odrzuconego przez Boga Izraela. Wspólna wyznawcom judaizmu i chrześcijaństwa jest wiara w Boże objawienie zawarte w Starym Testamencie, różni ich zaś jego rozumienie i interpretacja.

Artykuł przedstawia koncepcję trzech Testamentów Klemensa Aleksandryjskiego: Testament helleński (diatheke tôn Hellenôn), tj. filozofia, Testament hebrajski (diatheke tôn Judaiôn), tj. nauczanie proroków i P rawo, oraz Testament chrześcijański (diatheke tôn christianôn), tj. przepowiadanie Chrystusa wyjaśnione przez Apostołów, czyli Nowy Testament. Testamenty helleński i hebrajski były natchnione przez Boga, ale nie w tym samym stopniu. Prorocy przekazali czyste przesłanie Boga. Nauczanie filozofów zawierało elementy Prawdy, ale znajdowały się tam również czysto ludzkie idee. Pod pojęciem filozofii Klemens rozumie poznanie Prawdy na drodze intelektualnej oraz określoną sprawność lub formację umysłową. Filozofia może być pojmowana jako dar Boży dla Greków, podobnie jak Prawo było darem Bożym dla Żydów. Żydzi byli prowadzeni do Chrystusa przez Prawo i P roroków, Grecy – przez filozofię. Obydwa narody spotkały się w K ościele, tzn. w szkole Logosu. Znajomość proroctw uzdalnia Żydów do zaakceptowania Chrystusa jako Mesjasza, natomiast znajomość filozofii ułatwia Grekom rozumienie nauki i dzieła Chrystusa. W ten sposób Testament grecki i T estament hebrajski zostały dopełnione przez Nowy Testament.

Przedmiotem publikacji są cesarskie ograniczenia nałożone przez rzymskich cesarzy chrześcijańskich w okresie późnego cesarstwa oraz wymierzone w Żydów. Opracowanie zawęża tę problematykę tylko do dziedziny prawodawczej, ponieważ skupia się tylko na późnoantycznym ustawodawstwie skierowanym przeciwko wyznawcom judaizmu. Materiał źródłowy stanowią cesarskie rozporządzenia ogłoszone w latach 339–438, zamieszczone w K odeksie Teodozjańskim. Ustawodawcy zakazali wyznawcom judaizmu zawierania małżeństw mieszanych oraz nabywania niewolników chrześcijan. Ograniczeniom uległy również kwestie zdolności sporządzania przez nich ważnych testamentów. Żydom zakazano także, bez specjalnego pozwolenia ze strony władz państwowych, nie tylko budowania nowych synagog, ale również remontowania już istniejących. Na początku V wieku cesarze także zdecydowali się podjąć kroki prawne w kierunku ograniczenia wyznawcom judaizmu praw publicznych, ustawowo zakazano im bowiem sprawowania niektórych urzędów. Wszystkie te ustawy z całą pewnością pogarszały sytuację prawną tej grupy ludzi.