Nauki Humanistyczne i Społeczne

Filozofia i Nauka

Zawartość

Filozofia i Nauka | 2020 | Tom 8 | Część 2

Abstrakt

Celem artykułu jest analiza postaw fizyków wobec filozofii na przykładach stanowisk wybitnych teoretyków. Można wyróżnić postawy profilozoficzne (Einstein, Bohr, Heisenberg, von Weizsäcker, Penrose, Rovelli) oraz antyfilozoficzne (Weinberg, Hawking, Feynman). Analizie poddano argumenty fizyków za filozofią lub przeciw niej z uwzględnieniem kierunków filozoficznych, do których omawiani fizycy się odnoszą. Okazuje się, że najbardziej krytycznie odnoszą się fizycy do wszelkich koncepcji filozoficznych dopatrujących się czynników apriorycznych w ludzkim poznaniu, natomiast ci, którzy dostrzegają pozytywne znaczenie filozofii dla nauki, najczęściej nawiązują do tradycji pitagorejsko-platońskiej jako właściwej podstawy rozumienia fizyki współczesnej.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Andrzej Łukasik

Abstrakt

Celem artykułu jest rekonstrukcja koncepcji trzech typów wiedzy, którą Max Scheler przedstawił w swej późnej pracy Światopogląd filozoficzny (1928). Scheler wyróżnił trzy rodzaje wiedzy: empiryczną wiedzę służącą panowaniu nad przyrodą, wiedzę ejdetyczną/esencjalną oraz wiedzę metafizyczną. Autor rozważa kryteria epistemologiczne tego podziału oraz zastanawia się nad jego założeniami funkcjonalistycznymi. W części polemicznej zarzuca Schelerowi: a) krypto-dualizm w koncepcji wiedzy, która niedostatecznie wyraźnie odróżnia od siebie wiedzę metafizyczną od ejdetycznej; b) całkowite pominięcie w klasyfikacji typów wiedzy statusu humanistyki; c) programowe rozwijanie filozofii wiedzy niezależnie od warsztatu badawczego filozofii nauki, co odrywa tego rodzaju analizę od kontekstu społecznohistorycznego (tzn. od tego, jak się tworzy wiedzę we współczesnych wspólnotach naukowych).

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Stanisław Czerniak

Abstrakt

For Plato, language was the way to cognize the universe. The philosophy of language, which was primarily initiated by Plato in the Cratylus, still has not received answers to the questions settled by this great Greek thinker. In fact, it just offered various solutions formed in different conceptions and approaches in the ancient, scholastic, modern and postmodern periods. The questions raised by Plato in his dialogue have been continued in various nativistic theories of language, especially in works of Noam Chomsky. Language—as it is seen by Plato, i.e., as uniting our inner world with the outer world, is a significant feature of humankind, is still underinvestigated.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Pavlo Sodomora

Abstrakt

W tym tekście analizuję ideał nauki wypracowany przez Edmunda Husserla w późniejszym okresie jego twórczości, głównie w Medytacjach kartezjańskich i w Kryzysie nauk europejskich. Analiza ta jest drugą częścią rozważań przedstawionych w: M. Czarnocka, Edmunda Husserla idea nauki i projekt fenomenologii jako nauki ścisłej, Filozofia i nauka. Studia filozoficzne i interdyscyplinarne, 7 (2), 2019, s. 247–264. Husserl twierdzi, że przeobrażenie filozofii w naukę ścisłą, główne zamierzenie jego intelektualnej aktywności, wiąże się z reformą wszystkich nauk pozytywnych. Nauki pozytywne są według niego ściśle związane – przez wspólne fundowanie i wspólny ideał – z filozofią. W pracy porównuję też Husserlowski projekt filozofii jako nauki fundamentalnej z trendami obecnie panującymi w filozofii i wielością jej szkół, pól problemowych i metod.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Małgorzata Czarnocka

Abstrakt

W tym tekście dyskutuję w skrócie stanowisko Stevena Pinkera przedstawione w jego książce Enlightenment Now. The Case for Reason, Science, Humanism and Progress (wydanie polskie: Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka, 2019). Pinker oferuje bogaty zbiór faktów empirycznych przemawiających za ogólnym postępem, jaki się dokonał między innymi za sprawą ludzkiego rozumu, humanizmu i nauki. Stanowisko Pinkera może stanowić odtrutkę na skrajny pesymizm, jakim epatują zarówno masowe media jak i wielu intelektualistów. Jest ono głosem w aktualnie toczącej się debacie o kondycji ludzkości, opatrzonym obszernymi komentarzami i dowodami faktograficznymi. Melioryzm Pinkera wydaje się cenny z perspektywy perturbacji, jakich doświadczamy na przestrzeni ostatnich lat.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Paweł Dziedziul

Abstrakt

Pokartezjańska tradycja filozoficzna określa podmiot działania jako istotę refleksyjną, z zasady świadomą swej podmiotowości, co czyni ją zdolną do podjęcia wolnej decyzji i wzięcia za nią odpowiedzialności. Tak rozumiana podmiotowość przypisywana jest, poza Bogiem i aniołami, wyłącznie ludziom, tylko ludzie bowiem rozumieją znaczenia języka pojęciowego, co stanowi konieczny warunek refleksyjności. Rozwój sztucznych wzmocnień poznawczych oraz coraz bardziej autonomicznej sztucznej inteligencji, który dokonał się w przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, skłania jednak do refleksji, czy takie ujęcie podmiotu nie jest zbyt antropocentryczne. Na wątpliwość tą wskazują niektórzy zwolennicy rozszerzania procesów poznawczych i stanów mentalnych poza mózg, argumentując za potrzebą odpowiedniego rozszerzenia również ich podmiotu. Coraz częściej pojawiają się także propozycje nadawania podmiotowości samym artefaktom. W artykule oceniam próby nadawania podmiotowości zarówno rozszerzonym, jak i sztucznym systemom poznawczym podjęte przez Lambrosa Malafourisa, Richarda Menary’ego, Edwina Hutchinsa, Luciano Floridiego i J. W. Sandersa, oraz Samira Chopry i Laurence’a F. White’a. Ocenę tę wydaję z perspektywy dwóch koncepcji podmiotowości: podmiotu jako systemu refleksyjnego, oraz podmiotu jako przedmiotu nastawienia intencjonalnego. Reprezentantem pierwszego z tych ujęć czynię Donalda Davidsona, drugiego – Daniela Dennetta. Argument, którego bronię brzmi, że pojęcie podmiotu wypracowane w analitycznej filozofii działania nie może zostać zastosowane do rozszerzonych i sztucznych systemów poznawczych, a przyjęcie wobec nich strategii nastawienia intencjonalnego nie spełnia tej samej funkcji. Postuluję zatem, aby systemy rozszerzone i sztuczne określać za pomocą nazwy „agent” oznaczającej wszelki relatywnie autonomiczny system przetwarzający informacje w celu wykonania zadania poznawczego. Nazwę „podmiot działania” należy tymczasem zarezerwować dla systemów faktycznie spełniających odpowiednie kryteria.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Barbara Trybulec

Abstrakt

W artykule przedstawiono główne funkcje wartości estetycznych (piękna, prostoty, symetrii) w procesie formułowania, oceny i akceptacji teorii naukowych w pracy fizyków: 1) motywują one do podejmowania badań naukowych; 2) pełnią rolę heurystyczną, która umożliwia wybór kierunków poszukiwań nowej teorii; 3) stanowią kryterium wyboru między równoważnym empirycznie teoriami wobec braku świadectw empirycznych i 4) stanowią niekiedy przeszkodę epistemologiczną. Podstawowa teza pracy głosi, że wartości estetyczne oprócz funkcji pozytywnych, pełnią również w nauce rolę negatywną utrudniając akceptację nowych teorii lub prowadzą do nieefektywnych poszukiwań. Zbyt wielka waga przykładana do estetycznej strony teorii może stanowić zagrożenie dla obiektywności poznania naukowego.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Magdalena Łata
Andrzej Łukasik

Abstrakt

Przedmiotem rozważań są trzy etapy rozwoju myślistwa. Pierwotnie polowania miały walory adaptacyjne i w procesie uczłowieczenia przyczyniły się do rozwoju cech specyficznie ludzkich. Po wynalezieniu hodowli zwierząt obyczajowość łowiecka nadal stanowiła ważny element tożsamości kulturowej i podlegała różnorodnym transformacjom zarówno pod wpływem instytucji państwowych, jak i instytucji kościelnych. Jednakże w realiach współczesnego świata, pod wpływem wiedzy ekologicznej powstaje nowa etyka zmieniająca stosunek człowieka do zwierząt. Myślistwo pozostaje w sprzeczności z poczuciem moralnym współczesnych ludzi. Pojawiają się żądania całkowitego zakazu polowania i zastąpienia go kontynuowaniem bezkrwawych tradycji łowieckich.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zdzisława Piątek

Abstrakt

Obecny model gospodarki łowieckiej, skoncentrowany głównie na zabijaniu niezliczonych osobników gatunków łownych oraz czerpaniu z tego gratyfikacji finansowej i satysfakcji psychicznej, absolutnie nie spełnia kryteriów zarządzania, które można nazwać zrównoważonym, etycznym i merytorycznie uzasadnionym. Tekst stanowi przegląd argumentów za stanowiskiem, że moralne zło polowania wraz z całą kulturą łowiecką nie są racjonalnie możliwe do usprawiedliwienia. Będę uzasadniał, że nie istnieje żaden sensowny argument za utrzymaniem gospodarki i kultury łowieckiej w bieżącym, archaicznym stanie, wobec czego konieczna jest natychmiastowa reforma systemowa rodzimego modelu gospodarki łowieckiej. Istnieje obszerna lista zarzutów wobec różnych aspektów działań myślowych, które zostaną tutaj przedstawione i krótko scharakteryzowane. Zreformowana instytucja łowiecka, wyposażona w weterynaryjnie przeszkoloną służbę, powinna chronić interesy dzikich zwierząt poprzez metody łagodzenia konfliktów na linii człowiek-zwierzę, a więc poprzez odławianie, płoszenie, wygradzanie czy bioasekurację, wraz z profesjonalną utylizacją zainfekowanych zwłok zwierzęcych. Główną rekomendacją dla skostniałej tradycji łowieckiej jest apel o posłuchanie głosu specjalistów, reprezentujących nauki przyrodnicze.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Marcin Urbaniak

Abstrakt

The new edition in Italian of the articles by the Polish microbiologist and philosopher Ludwik Fleck (1896–1961) edited by Francesco Coniglione offers the opportunity for some considerations around this significant scholar. Fleck anticipates Kuhn’s ideas as well as those of the sociology of science. For him, any epistemology that does not take psychological and sociological methods into account, or that does not concern itself with economics, technology, art, and even politics, is an epistemology imaginabilis. Here we discuss some key points of the essays collected in the book, some observations taken from the rich introduction of the editor, and an inevitable question: Why has Fleck been neglected for so long?

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Emanuele Coco

Abstrakt

Główne prace Leona Koja dotyczyły problemów semiotyki, logiki, filozofii języka, filozofii umysłu, etyki. W wielu z nich są odniesienia do warunków osiągnięcia porozumienia. Dotyczą one: 1. warunków logicznych, 2. warunków metodologicznych, 3. warunków etycznych, 4. warunków semiotycznych. Artykuł poświęcony jest określeniu tych ostatnich warunków. Pokrótce zostaną omówione podstawowe pojęcia semiotyczne obecne w pracach Leona Koja. Na gruncie założeń Koja koncepcji semiotyki określone zostaną pojęcia określające warunki efektywnej realizacji procesu komunikowania się i jego podstawowe funkcje.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zbysław Muszyński

Abstrakt

Artykuł składa się z dwóch części. W części pierwszej (wprowadzającej) przywołuję — m. in. w ślad za Edmundem Husserlem, Stanisławem Ossowskim i Adamem Schaffem — główne sformułowania „zasady przezroczystości znaku”. W sformułowaniach tych mówi się najczęściej bądź o (1) przezroczystości znaku wobec przedmiotów przez znak oznaczanych (denotowanych, desygnowanych i/lub nazywanych), bądź o (2) przezroczystości znaku wobec jego znaczenia (resp. zdarzeń, stanów rzeczy i faktów przez znak wyznaczanych). Wszelako, na co zwracał uwagę Husserl, można również mówić o (3) przezroczystości znaku wobec czynności i stanów umysłowych użytkowników znaku (nadawców i odbiorców); wszak tylko dzięki tak rozumianej przezroczystości znaku możliwe jest porozumiewanie się ludzi ze sobą, a tym samym znak może pełnić również funkcję ekspresyjną i komunikacyjną. Cześć druga artykułu (zasadnicza) zawiera rekonstrukcję stanowiska Leona Koja, który teorii znaku opartej o zasadę przezroczystości nadał postać konsekwentnie sformalizowaną — postać zaksjomatyzowanego systemu logicznego (przy wykorzystaniu formalizmu Willarda van Ormana Quine’a z Mathematical Logic). Jednym z głównych celów Leona Koja było również wskazanie na ścisły związek semantyki z pragmatyką, a nawet prymat pragmatyki nad semantyką. Narzędzia formalnologiczne pozwoliły też wykazać, iż teoria znaku oparta o zasadę przezroczystości ani nie narusza zasady niesprzeczności (przynajmniej w jej sformułowaniu psychologicznym), ani nie zawiera i nie implikuje antynomii semantycznych typu antynomia kłamcy. Jest bowiem teorią łatwo uzgadnialną z Alfreda Tarskiego teorią stopni języka.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Józef Dębowski

Abstrakt

W artkule przedstawiam poglądy Aliny Motyckiej, polskiej filozofki nauki, zmarłej w 2018 roku. Działalność naukową Motyckiej lokuję w historycznym kontekście dwóch tradycji filozofii nauki – uhistorycznionej jej wersji sygnowanej nazwiskiem Thomasa Kuhna i tradycji logicznej rekonstrukcji nauki jaką w drugiej połowie XX wieku ożywiała myśl Karla Poppera. Sądzę, że taka właśnie sytuacja historyczna stanowi kontekst, w jakim Motycka kształtowała swój pogląd na filozofię nauki, a także z uwagi na tak określony kontekst, problematyzowała własny w niej udział. Co zatem stanowi o oryginalności Jej drogi? Dwie kwestie wysuwają się tu na plan pierwszy. Pierwsza, to rekonstrukcja zasadniczego problemu filozofii nauki, jakim według Motyckiej, jest zagadnienie konfrontacji dwóch teorii naukowych z których wcześniejsza (T1) jest zastępowana przez późniejszą i konkurencyjną względem pierwszej (T2). Motycka w warstwie krytycznej swojej filozofii nauki ukazuje niezdolność epistemologii drugiej połowy XX wieku do adekwatnego ujęcia tej relacji. Przyczynę upatruje w jej braku wytworzenia środków intelektualnych do problematyzowania sytuacji „T1–T2”. Stąd wywodzi się drugi obszar dociekań Autorki, jakim jest kwestia twórczości w nauce. Inspiracji dla skonstruowania adekwatnej epistemologii obejmującej to zagadnienie dostarczają Motyckiej poglądy Carla G. Junga. Przedmiotem jej zainteresowania jest – w tym kontekście – możliwość użycia na terenie filozofii nauki takich pojęć, jak archetyp i mit.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Paweł Bytniewski

Instrukcja dla autorów

INFORMACJE DLA AUTORÓW

Przygotowanie tekstów

1. Przyjmujemy teksty rozpraw i studiów do 1,5 arkusza wydawniczego (60 000 znaków ze spacjami), polemik i głosów w dyskusjach – do 0,5 arkusza (20 000 znaków ze spacjami), recenzji – do 0,4 arkusza (około 16 000 znaków ze spacjami). W uzasadnionych przypadkach dopuszczamy wyjątki. Należy je uzgodnić wcześniej z zespołem redakcyjnym.

2. Prosimy autorów o przysyłanie tekstów w edytorze Word 1997–2003, z przypisami dolnymi, a nie końcowymi.

2a. Do każdego tekstu powinno zostać dołączone streszczenie w jęz. polskim (zamieszczone na początku tekstu) oraz w jęz. angielskim (na końcu tekstu), oraz słowa kluczowe w jęz. angielskim, informacja o afiliacji autora (umieszczona pod imieniem i nazwiskiem autora).

2b. Pożądane jest dzielenie tekstu na zatytułowane rozdziały.

3. Cytowanie pozycji literatury powinno zostać przygotowane według poniższego schematu:

Monografie:

Max Scheler, Problemy socjologii wiedzy, przeł. Stanisław Czerniak et al., PWN, Warszawa 1990, s. 32.

Artykuły w czasopismach:

Nelson Goodman, What Should Not Be Said about Representation?, Journal of Aesthetics and Art Criticism, 1987–8, v. 46, s. 419–425.

Rozprawy w monografiach zbiorowych:

E. Mayr, Die Darwinsche Revolution und die Wider‐ stände gegen die Selektionstheorie, w: J. Herbig, R. Hohlfeld (red.), Die zweite Schöpfung. Geist und Ungeist in der Biologie des 20. Jahrhunderds, Hanser, München 1990, s. 44–70.

Odsyłacze do literatury należy umieszczać na jeden ze dwóch sposobów:

A) w przypisach dolnych;

B) w zamieszonej na końcu tekstu Bibliografii. W takim przypadku odsyłacze do literatury powinny być umieszczone w tekście według następującego schematu: nazwisko autora, rok wydania, strony, na przykład: (Giere, 1988, s. 25).

Wybrany przez Autora sposób A) lub B) powinien być stosowany konsekwentnie w całym tekście.

C) Bibliografia winna być uporządkowana alfabetycznie, według nazwisk autorów.

4. Elementy tekstu, które Autor pragnie wyróżnić, należy pisać rozstrzelonym drukiem.

5. Tytuły i podtytuły – wypośrodkowane, półgrubą czcionką.

6. Notki (przypisy) – dolne, a nie końcowe.

7. Autorzy proszeni są przygotowanie tekstu do celów peer‐blind review, czyli o niezamieszczanie w tekście informacji pozwalających zidentyfikować autora. Dane autora na pierwszej stronie tekstu zostaną usunięte przez redakcję przed przekazaniem jej recenzentom.

8. Autorzy są ponadto proszeni o ujawnienie wszystkich osób biorących udział w powstawaniu publikacji oraz ewentualnych źródeł powstawania publikacji. To rozwiązanie zastosowane przez redakcję ma zabezpieczać publikacje przed zjawiskiem ghost‐writing.

9. Autorzy są też proszeni o złożenie deklaracji (także elektronicznie, w formie skanu z podpisem), że tekst przysyłany do druku nie jest przedrukiem tekstu wcześniej publikowanego.

10. Materiały należy przysłać pocztą elektroniczną na adres:

filozofiainauka@ifispan.waw.pl

11. Ewentualne diagramy, ryciny i inne formy graficzne znajdujące się w tekstach powinny być czarno‐białe.

12. Wzory matematyczne powinny być zapisane w formie Word. W razie trudności możliwe są indywidualne negocjacje z redakcją.

Proces recenzowania

Teksty nadsyłane do czasopisma są recenzowane zgodnie ze standardami peer‐blind review. Szablon recenzji oraz lista recenzentów każdego wydanego tomu czasopisma jest podana na stronie internetowej czasopisma. Lista recenzentów nie jest stała. Redakcja powołuje recenzentów w zależności od tematyki przysyłanych tekstów. Daje to gwarancję oceniania tekstów przez faktycznych specjalistów problematyki rozważanej w nadsyłanych tekstach.

Procedura recenzowania

Proces recenzowania

Teksty nadsyłane do czasopisma są recenzowane zgodnie ze standardami peer‐blind review. Szablon recenzji oraz lista recenzentów każdego wydanego tomu czasopisma jest podana na stronie internetowej czasopisma. Lista recenzentów nie jest stała. Redakcja powołuje recenzentów w zależności od tematyki przysyłanych tekstów. Daje to gwarancję oceniania tekstów przez faktycznych specjalistów problematyki rozważanej w nadsyłanych tekstach.

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji