Studia Socjologiczne

The number of publications inspired by Bruno Latour’s social thought has significantly grown in Poland over the last decade. Among them there are theoretical analyses, research programms as well as projects of social engineering. This situation makes it urgent to examine the credibility of Latour’s vision of science and society. The present article claims that the premises as well as arguments of the French thinker are not only fallacious but also dangerous. A number of absurdities following from the actor-network theory become evident in the works of the Polish followers of Latour. Thus the article focuses on selected examples of them. In the conclusion the author indicates certain advantages for Latour’s readers and formulates several hypotheses about the possible reasons for Latour’s growing popularity.

Artykuł składa się z trzech części. Pierwsza przywołuje nowe rekonceptualizacje teorii akumulacji pierwotnej kapitału w celu wykazania, że akumulacja pierwotna jest ciągłym stałym przybierającym i stale rosnącym na znaczeniu elementem współczesnego kapitalizmu. Teza ta opiera się na dwóch tradycjach myśli marksistowskiej: 1) mniejszościowym materializmie; 2) marksizmie dobra wspólnego. W części drugiej artykuł wykazuje, że pisma Karola Marksa zawierają wizję komunizmu dóbr wspólnych, która pozostaje w opozycji do stale powracających kapitalistycznych grodzeń. Wizja ta obecna jest przede wszystkim w pismach późnego Marksa, poświęconych zwłaszcza kontekstom niezachodnim i własności komunalnej. Najnowsze teorie w obszarze myśli marksistowskiej wraz z lepszym dostępem do prac późnego Marksa stwarzają okazję do przemyślenia nowych perspektyw kommonizmu dóbr wspólnych. Zadanie to jest tym pilniejsze, że współcześnie mamy do czynienia z omówionymi w części trzeciej zjawiskami, które zbiorczo określić można mianem korupcji komuny („uberyzacja” ekonomii współdzielenia czy neoekstraktywizm tego, co wspólne).

Artykuł podejmuje problem pamięci zbiorowej o czasach II wojny światowej wśród mieszkańców śląskiej wsi Bojszowy. Odwołując się do koncepcji traumy kulturowej Jeffreya C. Alexandra zadano pytanie: czy w przypadku pamięci mieszkańców badanej wsi o czasach wojny mamy do czynienia z wystąpieniem traumy kulturowej? Do analizy wybrano dwa problemy: pamięć o służbie mężczyzn w Wehrmachcie oraz pamięć o sąsiedztwie nazistowskiego obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau (wieś znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Oświęcimia). Odpowiedź na pytanie badawcze uzyskano dzięki analizie trzydziestu relacji zebranych techniką wywiadu pogłębionego. Badanie odtworzonych treści pamięci zbiorowej pokazało, że pamięć o służbie bojszowian w Wehrmachcie ma charakter traumy kulturowej. Pamięć o tych dramatycznych doświadczeniach przetworzona została na narrację, która odmieniła tożsamość mieszkańców wsi. Taki proces nie zaszedł w przypadku pamięci o obozie Zagłady, dlatego równie trudnych wydarzeń związanych z tym sąsiedztwem nie można ujmować w kategoriach traumy kulturowej.

Artykuł ma na celu analizę koncepcji, kierunków i perspektyw badawczych, za pomocą których nauki o wsi opisują wiejskich mężczyzn. Analiza powstała na podstawie najważniejszych publikacji podejmujących temat relacji między płcią kulturową a wsią w szeroko pojętych społeczeństwach zachodnich. Artykuł opisuje społeczny kontekst tworzenia konstrukcji wiejskich męskości, ich przemiany oraz główne kategorie, które pozwalają na ich definiowanie. Wyodrębnione kategorie analityczne to: rolnictwo i jego znaczenie w kreowaniu figury rolnika/farmera jako symbolu męskości wiejskiej; alkohol i publiczne odgrywanie męskości; seksualność i erotyczne obrazy wsi; małżeństwo heteroseksualne i praktyki rodzicielskie. Celem artykułu jest ukazanie dynamiki wiejskich męskości i zmian, którym podlegają, oraz wskazanie wzajemnych powiązań miasta i wsi w kontekście męskości. Artykuł wskazuje na potrzebę zwrócenia uwagi na dotychczas rzadko poruszane w polskiej socjologii wsi kwestie, na przykład sytuację osób nieheteronormatywnych.

Artykuł podejmuje kwestię równości płci w rodzinnych gospodarstwach rolnych w Polsce. Zawód rolnika uznawany jest za typowo męski, a rodzinne gospodarstwo rolne za przedsiębiorstwo, w którym uwidocznia się segregacja płci. Nie oznacza to, że kobiety mają ograniczony dostęp do zawodu, a jedynie, że pełnią w nim drugoplanowe role. Domeną mężczyzn są prace polowe i funkcje kierownicze, a zadaniem kobiet jest pomoc w gospodarstwie i praca w domu (gettoizacja). Ostatnio zaobserwować można proces zwiększania udziału kobiet na funkcjach kierowniczych. Czy jest to oznaką osiągania równowagi płci w zawodzie rolnika (integracja zawodowa)? Autorzy analizują wyniki reprezentatywnych badań rodzinnych gospodarstw rolnych w Polsce z lat 1994–2007 i roku 2017. Stawiają tezę, że wzrost udziału rolniczek-menedżerek jest konsekwencją zmian na pozarolniczym rynku pracy. Nie jest to jednak wystarczająca podstawa do stwierdzenia procesów integracyjnych płci w rodzinnych gospodarstwach rolnych.

Konsekwencją rozwoju kultury audytu w szkolnictwie wyższym i nauce w Polsce jest postępująca instytucjonalizacja etyki badań, obejmująca także badania społeczne. Jednocześnie niewiele wiadomo o stosunku rodzimych badaczy społecznych do komisji etycznych. Artykuł opiera się na wywiadach pogłębionych z socjologami i antropologami społeczno-kulturowymi, którzy prowadzili badania jakościowe między innymi z udziałem osób podatnych na zranienie. Tekst omawia poglądy badaczy na temat tego, jak powinny i jak nie powinny działać komisje etyczne w Polsce. Analiza koncentruje się wokół kilku kwestii: roli takich gremiów, zakresu ich władzy, sposobu oceny oraz składu. Efektem rozważań jest propozycja modelu komisji etycznych dla badań społecznych, która stanowi próbę pogodzenia różnych opinii badaczy na ten temat.

W literaturze przedmiotu kobiety świadczące usługi seksualne opisywane są przede wszystkim z dwóch perspektyw: jako bezwolne ofiary, które nie potrafią kierować swoim życiem lub zdecydowanie rzadziej, jako świadome podmioty, podejmujące decyzję o takim sposobie zarobkowania. W artykule te dwie perspektywy zostaną zestawione z doświadczeniami kobiet, które swoje zaangażowanie w usługi seksualne postrzegają w kategoriach zaradności. Zaprezentowane zostaną podtypy zaradności wyróżnione podczas analizy danych. Opisany zostanie także ambiwalentny charakter tak rozumianej zaradności, w której duma z faktu radzenia sobie w życiu splata się nierzadko z poczuciem wstydu i lęku, wynikających ze świadomości negatywnego odbioru społecznego.

Bazę empiryczną artykułu stanowią 52 wywiady swobodne z kobietami świadczącymi usługi seksualne w agencjach towarzyskich, poddane analizie za pomocą procedur metodologii teorii ugruntowanej.

Artykuł rozwija teoretyczny potencjał koncepcji trajektorii oraz wprowadza pojęcie trajektorii bezrobocia, jak również zwraca uwagę na wartość pamiętnikarskiego materiału badawczego. Dociekania bazują na dokumentach osobistych nadesłanych w wyniku konkursów na pamiętniki bezrobotnych – w 1931, 2000 i 2017 roku, które badamy za pomocą metody biograficznej, posiłkując się narzędziem do analizy jakościowej MAXQDA. Trajektorię definiujemy jako przebieg jakiegoś zjawiska i jego ewolucję w czasie, przede wszystkim pod wpływem silnego działania struktur i mechanizmów zewnętrznych, wobec których jednostka pozostaje w ograniczonym stopniu sprawcza. Natomiast w węższym rozumieniu traktujemy ją jako sekwencję przemian w życiu człowieka, wyznaczających zmiany statusu lub pozycji. Wychodzimy od logiki trzystopniowego schematu trajektorii – upadku, trwania oraz sukcesu, aby wskazać na znajdujące się „pomiędzy” nimi trajektoryjne typy. Położenie jednostki na trajektorii sugerujemy określać ze względu na dwie zmienne. Po pierwsze, status i związane z nim punkty zwrotne. Po drugie, Bourdieuowskie kapitały.

Celem artykułu jest analiza Ubera jako socjo-technicznej sieci i zrekonstruowanie roli poszczególnych aktorów (ludzkich i pozaludzkich) przy wykorzystaniu pojęć i kategorii ANT. Czynniki pozaludzkie spełniają tutaj rolę społecznego kleju w tworzeniu odpowiednich sieci translacji związanych z pracą kierowców Ubera. Wykorzystując teorię aktora-sieci jako inspirację teoretyczną, w artykule staram się odpowiedzieć na pytanie, czy aplikacja pełni rolę zapośredniczenia czy mediatora oraz jakie są zakulisowe wymiary Ubera. Pokazuję również, że aplikacja jest produktem rynkowym, a niektóre interesy Ubera mają charakter ukryty. W pracy wykorzystano wyniki wywiadów pogłębionych (IDI) z kierowcami Ubera zrealizowane w Warszawie w 2018 roku, a także wyniki analizy postów zamieszczanych w mediach społecznościowych w zamkniętych grupach dyskusyjnych.