They lived around 200 million years ago, and they resembled today's squids and cuttlefishes. Belemnites can reveal a wealth of fascinating information about climate in past geological eras.

The Bulletin of the Polish Academy of Sciences: Technical Sciences (Bull.Pol. Ac.: Tech.) is published bimonthly by the Division IV Engineering Sciences of the Polish Academy of Sciences, since the beginning of the existence of the PAS in 1952. The journal is peer‐reviewed and is published both in printed and electronic form. It is established for the publication of original high quality papers from multidisciplinary Engineering sciences with the following topics preferred: Artificial and Computational Intelligence, Biomedical Engineering and Biotechnology, Civil Engineering, Control, Informatics and Robotics, Electronics, Telecommunication and Optoelectronics, Mechanical and Aeronautical Engineering, Thermodynamics, Material Science and Nanotechnology, Power Systems and Power Electronics.

Journal Metrics: JCR Impact Factor 2018: 1.361, 5 Year Impact Factor: 1.323, SCImago Journal Rank (SJR) 2017: 0.319, Source Normalized Impact per Paper (SNIP) 2017: 1.005, CiteScore 2017: 1.27, The Polish Ministry of Science and Higher Education 2017: 25 points.

Abbreviations/Acronym: Journal citation: Bull. Pol. Ac.: Tech., ISO: Bull. Pol. Acad. Sci.-Tech. Sci., JCR Abbrev: B POL ACAD SCI-TECH Acronym in the Editorial System: BPASTS.

The aim of the paper is to identify trends in the development of health and active tourism. In order to meet the above mentioned objective, a method of critical analysis of desk research was implemented, mainly a synthetic analysis of relevant scientific publications and reports. Against the background of globalization, the development of tourism is determined by, among others, demographic, economic and technological factors. The microtrends referring to contemporary consumers are of the utmost importance. The lifestyle significantly reflects the need for pro-health services. Health and active tourism are an antidote against the worries of everyday life. That is why the tourism market needs a profiled product consisting of wellness, with particular emphasis on motor recreation, healthy food and the possibility of establishing/maintaining social and/or family relationships. Creating, refreshing or diversifying such a tourist product is not a simple task. It requires the use of expertise and experience of representatives of science and practitioners, taking into account the tourism potential of a given region/country.

The article proposes the use of a synthetic indicator in spatial research. In the construction of synthetic indicator, it assumes that the indicator should not only specify the synthetic value based of on empirical data, but also show its structure. The structure of the indicator should answer the question to what extent individual empirical measures influence to the value of a synthetic indicator. Using the rules of statistical grouping, four groups of voivodships with different economic potential were distinguished. Research shows that on the synthetic indicator of voivodships (in particular groups) were affected to a varying extent by the values of empirical variables: number of employees, value of fixed assets, value of gross domestic product, number of economic operators.

Przedmiotem artykułu jest analiza czynników determinujących wartość organizacji wielopodmiotowych sektora energetycznego oraz ich uszeregowanie według stopnia siły oddziaływania na tę wartość. W tym celu zostały użyte metody statystyczne, które najlepiej sprawdzają się w ustalaniu porządku cech diagnostycznych według określonego kryterium. Badaniem zostały objęte firmy polskiego sektora energetycznego, natomiast sam proces opiera się na danych agregatowych, które reprezentują dane finansowe grup kapitałowych obecnie działających w polskim sektorze energetycznym.

W pierwszej części artykułu przedstawiono krótką charakterystykę polskiego sektora energetycznego, zwracając szczególną uwagę na strukturę organizacyjną sektora, czyli firmy operujące na krajowym rynku energii. Opisano charakter przedsiębiorstwa wielopodmiotowego jako typowej jednostki gospodarczej w sektorze. W drugiej części artykułu opisano założenia wielowymiarowej analizy porównawczej (WAP) jako narzędzia porównywania jednostek wielocechowych. WAP umożliwia znalezienie najważniejszych parametrów lub wskaźników mających największy wpływ na wartość organizacji wielopodmiotowej jaką jest grupa kapitałowa. Badaniem objęto cztery przedsiębiorstwa polskiego sektora energetycznego: TAURON Polska Energia SA, ENEA SA, ENERGA SA oraz PGE Polska Grupa Energetyczna SA.

Badanie z zastosowaniem WAP przeprowadzono w trzech etapach:

- w pierwszym etapie, na podstawie informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych, stworzono macierz cech diagnostycznych, opisujących kondycję finansową podmiotu badań,

- w drugim etapie dokonano normowania, ujednolicenia wartości zmiennych diagnostycznych; zastosowano dwie metody normowania: metodę standaryzacji i unitaryzacji zerowej,

- w trzecim etapie pogrupowano zmienne diagnostyczne wykorzystując dwie metody: wzorcową miarę rozwoju Hellwiga oraz bezwzorcową miarę rozwoju.

Wyniki analizy zilustrowano za pomocą tabel i rysunków.

In this paper, the issue of the correlation between the status of the onymic object, its social range and the general rules used when naming is considered. The author proposes to distinguish two basic levels of where the proper names function: a local one and a global one. Then, two particular patterns of naming are connected with these levels: an innovative pattern and a conservative pattern. The conservative names mostly refer to objects that are of social importance and have a general, wide range of functioning. On the other hand, innovative names generally refer to unstable objects that have a rather low social position, and a restricted, narrow range of functioning. Examples of both levels are analyzed, particularly the anthroponyms, toponyms and chrematonyms. The paper contains the argument, that more known conservative names have provided the characteristics of the prototypical proper name in general, and these characteristics are usually expanded to all proper names in their theoretical approaches.

W referacie przedstawiono wyniki analizy efektywności przetwarzania energii promieniowania słonecznego na energię elektryczną w warunkach polskich. Pokazano wpływ nasłonecznienia i temperatury pracy modułu fotowoltaicznego na jego krzywą mocy P = f(U). Opisano warunki dla których producenci podają parametry modułów fotowoltaicznych i skonfrontowano je z warunkami rzeczywistymi panującymi w Polsce. Zwrócono uwagę na konieczność podawania przez producentów paneli fotowoltaicznych charakterystyk PPV = f(E) dla różnych wartości temperatury pracy modułów. Przeprowadzono analizę ekonomicznej efektywności inwestycji farmy fotowoltaicznej o mocy 1 MWp z uwzględnieniem aktualnych przepisów prawa dla trzech wariantów. Wariant I – inwestor korzysta ze środków wsparcia pomocy publicznej tylko o charakterze operacyjnym, wariant II – inwestor korzysta ze środków wsparcia pomocy publicznej o charakterze inwestycyjnym w wysokości 1 mln PLN, wariant III – inwestor korzysta ze środków wsparcia pomocy publicznej o charakterze inwestycyjnym w wysokości 2 mln PLN. Dla wszystkich wariantów wyznaczono wskaźniki oceny ekonomicznej efektywności inwestycji oraz wartości cen aukcyjnych od ceny maksymalnej do ceny przy której projekt traci rentowność.

A central element in the theory of clustering is the idea that physical clustering of businesses within specialized sectors is a source for regional economic growth. The spatial proximity of companies and institutions within related industries create a specific setting in which learning, knowledge sharing and mutual competition are encouraged. Additionally, active participation within the innovation eco-system of a Science & Technology Park provides actors access to knowledge, facilities and complementary contacts and network structures. Collective ideation helps an organization to improve the positioning within the technological field and economic market, especially within an innovation ecosystem because actors are dependent on each other’s behaviour to be successful in innovation. This research focuses on the question how to design the collective ideation process in particular to foster interactions within the context of a science & technology parks? This research is based on semi-structured interviews, conducted at all development stages (idea, startup, grow and mature) of Dutch science & technology parks with stakeholders from different perspectives, based on the triple-helix structure (government, industry, research). The study describes how multiple stakeholders benefit from collective ideation, what mechanisms and tools are used in practice and also describes prerequisites and limitations of collective ideation.

O problemach prawnych ustroju administracji morskiej pisano już blisko pół wieku temu. Temat ten odżył w związku z 90-leciem tejże administracji i zaowocował w 2010 r. odpowiednią publikacją zbiorową autorów związanych praktycznie z tą administracją. Niniejszy artykuł zawiera odniesienia do problematyki prawnej ustroju administracji morskiej oraz rozwija temat z odpowiednimi wnioskami de legelata et ferenda.

In 2005 contiguous zones have been established by more than seventy states. Poland since 1932 has had three mile of the territorial sea and three mile of a contiguous zone which disappeared in 1978 when twelve mile territorial sea was proclaimed. First claims by coastal States to control rights in zones contiguous to their territorial seas, can be already found in XVIII century. In the first half of XX century the contiguous zone became a customary norm. In 1958 the I Geneva Convention determined its status providing that the coastal State in twelve mile zone of the high seas contiguous to its territorial seas may exercise the control necessary to prevent and punish infringement of customs, fiscal, immigration or sanitary regulations. The Convention on the Law of the Sea of 1982 in articles 33 and 303 has changed the concept of the contiguous zone recognizing that it can be extended to twenty four miles and giving the coastal State in addition to rights recognized in the Geneva Convention the right to protect the undei*water cultural heritage. Polish specialists have argued on several occasions for the establishment of a contiguous zone. This idea has been recently supported by the Advisory Legal Committee by the Ministry of Foreign Affairs and the Commission of Maritime Law of the Polish Academy of Sciences. Several arguments may be presented in favour of the establishment of Polish contiguous zone. It can better protect Polish interests, gives additional rights which do not exist in the exclusive economic zone, enables better safeguarding of frontiers against terrorism, proliferation of weapons of mass destruction, smuggling of migrants, drug trafficking and give the right to the protection of underwater archaeological finds. The Ministry of Infrastructure recognizing the importance of these arguments, has already undertaken first steps aimed at the change of Polish Bill of 1991 and establishment of the contiguous zone.

The paper presents the research studies carried out on the reverberation time of rooms, in terms of theoretical aspects and applicability potentials. Over the last century a very large number of scientists have been attempting to work out models describing the reverberation time in enclosed rooms. They have also been trying to apply these models for the description of various acoustic parameters of the interior, i.e. the intelligibility of speech, clarity, articulation, etc. In fact, all these models are based on the Sabine’s statistical method. The paper presents the work of the scientists working on this problem, together with prospective applicability potentials. Such a review may be helpful for researchers, designers or architects involved in the discussed subject.

As a consequence of recent implementations of EU Directives related to noise protection more and more students of various AGH-UST programs are introduced to the basics of acoustic measurements. Students at various levels of theoretical background in the field of acoustic measurements are offered practical training in measurements using digital sound analyzers. The situation would be optimal if each student could have a device at his/her own disposal. Unfortunately, such a situation is not possible at the moment because of various reasons.

With the above problem in mind, a dedicated software package has been developed, implemented in the LabVIEW environment, which allows detailed studies of problems related to the acoustic signal measurement using sound level meters, as well as tasks in spectral analysis (1/1 and 1/3 band filters) and narrow-band (FFT) analysis. With such organization during the introductory laboratory classes each student is offered a direct individual contact with a virtual device that is properly pre-programmed for realization of a well-constructed learning process. It definitely facilitates understanding of the essence of acoustic signal measurements and provides a good basis for further laboratory work carried out as a team-activity.

W pracy przedstawiono wyniki przeprowadzonych w latach 1997-1999 badań pionowego rozmieszczenia drobnoustrojów wskaźnikowych w wodzie pelagialu i profundalu jeziora Wigry wraz z panującymi tam stosunkami termiczno-tlenowymi. Bakteriologicznymi wskaźnikami były bakterie oznaczane na agarze odżywczym w temperaturze 20 i 37°C, bakterie grupy coli, bakterie kałowe grupy coli oraz paciorkowce kałowe. Do badań wytypowano 3 stanowiska usytuowane w pobliżu najgłębszych miejsc jeziora, w różniących się od siebie w sposób znaczący pod względem morfometrycznym częściach jeziora (Ploso Północne, Ploso Szyja i Ploso Zachodnie). Wody pelagialu i profundalu jeziora Wigry na badanym obszarze Plos wykazywały tylko nieznaczne zanieczyszczenie bakteriologiczne. Większym zanieczyszczeniem charakteryzowały się jedynie niektóre próby wody pobierane na stanowiskach I (w rejonie ujścia rzeki Czarnej Hańczy) i 3 (w rejonie Wyspy Ostrów). Maksymalne liczebności badanych bakterii wskaźnikowych stopnia zanieczyszczenia i stanu sanitarnego stwierdzano na głębokości od I do 5 metrów oraz przy dnie, rzadziej zaś przy powierzchni lub na innych głębokościach. Tylko liczba kałowych bakterii grupy coli osiągała większe wartości na głębokości 5 metrów i niżej. W całym okresie badawczym stwierdzono istotnie dodatnią korelację pomiędzy temperaturą a liczebnością bakterii oznaczanych na agarze odżywczym w temperaturze 20 i 37°C, ujemną zaś dla bakterii grupy coli i kałowych bakterii grupy coli. Z zawartością tlenu istotnie ujemnie skorelowana była liczebność bakterii oznaczanych na agarze odżywczym w temperaturze 20 i 37°C oraz liczba paciorkowców kałowych. Głębokość skorelowana była istotnie ujemnie tylko z liczebnością bakterii oznaczanych na agarze odżywczym w temperaturze 20°C w całym okresie badawczym.

Multidimensional exploratory techniques, such as the Principal Component Analysis (PCA), have been used to analyze long-term changes in the flow regime and quality of water of the lowland dam reservoir Turawa (south-west Poland) in the catchment of the Mała Panew river (a tributary of the Odra). The paper proves that during the period of 1998–2016 the Turawa reservoir was equalizing the river’s water flow. Moreover, various physicochemical water quality indicators were analyzed at three measurement points (at the tributary’s mouth into the reservoir, in the reservoir itself and at the outflow from the reservoir). The water quality assessment was performed by analyzing physicochemical indicators such as water temperature, TSS, pH, dissolved oxygen, BOD₅, NH₄⁺, NO₃^-, NO₂^-, N, PO₄^3-, P, electrolytic conductivity, DS, SO₄^2- and Cl^- . Furthermore, the correlations between all these water quality indicators were analyzed statistically at each measurement point, at the statistical signifi cance level of p ≤ 0.05. PCA was used to determine the structures between these water quality variables at each measurement point. As a result, a theoretical model was obtained that describes the regularities in the relationships between the indicators. PCA has shown that biogenic indicators have the strongest influence on the water quality in the Mała Panew. Lastly, the differences between the averages of the water quality indicators of the inflowing and of the outflowing water were considered and their significance was analyzed. PCA unveiled structure and complexity of interconnections between river flow and water quality. The paper shows that such statistical methods can be valuable tools for developing suitable water management strategies for the catchment and the reservoir itself.

The granary weevil, Sitophilus granarius (L.), is one of the most important internal feeders of stored grain. Nanotechnology has become one of the most promising new approaches for pest control in recent years. In our screening program, laboratory trials were conducted to determine the effectiveness of silica nanoparticles (SNPs) and zinc nanoparticles (ZNPs) against the larval stage and adults of S. granarius on stored wheat. Nanoparticles of silica and zinc were synthesized through a solvothermal method. They were then used to prepare insecticidal solutions of different concentrations and tested on S. granarius. Silica nanoparticles (SNPs) were found to be highly effective against S. granarius causing 100% mortality after 2 weeks. ZNPs were moderately effective against this pest.

Celem artykułu jest pokazanie, w jaki sposób Bertrand Russell przedstawia stosunek mistycyzmu do trzech innych obszarów aktywności człowieka: filozofii, nauki oraz religii. W eseju Mysticism and Logic (1914) Russell definiuje myślenie mistyczne jako zespół przekonań o: (1) istnieniu specjalnego wglądu, (2) jedności wszystkich rzeczy, (3) nierzeczywistości czasu, (4) zatarciu granic pomiędzy dobrem a złem. Choć Russell uważa, że pełen mistycyzm – jako wiara dotycząca ontycznej struktury świata – jest błędny, to jednak przypisuje mu jako postawie życiowej element mądrości, którego na próżno szukać w innych obszarach ludzkiej działalności intelektualnej. Mistycyzm okazuje się błędny również na poziomie epistemologicznym, tj. w roli testu prawdy, jednak zawiera w duchu swoich dociekań coś, z czego korzysta także nauka, a zatem coś, z czego powinna brać przykład filozofia naukowa. Tym, co nadaje mistycyzmowi dodatkową wartość, jest postulat bezstronnej kontemplacji, rodzący postawę odczu-wania miłości wobec całego świata. Co istotne, to właśnie połączenie najlepszych cech myślenia mistycznego z myśleniem naukowym i metodą naukową doprowadziło Russella do postulatu uprawiania naukowej filozofii. Można więc twierdzić, że w kon-cepcji Russella mistycyzm nie jest fenomenem tylko i wyłącznie religijnym, czego wyrazem jest m.in. fakt, że Russell przypisuje dwa spośród wymienionych przez siebie aspektów mistycyzmu matematyce.

This elaboration presents the method of virtual positioning of the construction of an endoprosthesis of hip joint in a patient’s pelvis and femoral bone, reconstructed on the basis of imaging obtained from computer tomography. It is based on the matching of an implant to individual anatomical-biomechanical conditions. The method is established on the following procedures: diagnostic, spatial modeling, virtual measuring and targeted biometrological application for the model of bone structures. The final effect of the completed procedures is selection and optimal positioning of the endoprosthesis of hip joint before a planned medical intervention. The determined geometrical parameters of bone structures and settled positioning of the endoprosthesis can create data for the system of computer navigation.

Quality of energy produced in renewable energy systems has to be at the high level specified by respective standards and directives. One of the most important factors affecting quality is the estimation accuracy of grid signal parameters. This paper presents a method of a very fast and accurate amplitude and phase grid signal estimation using the Fast Fourier Transform procedure and maximum decay side-lobes windows. The most important features of the method are elimination of the impact associated with the conjugate’s component on the results and its straightforward implementation. Moreover, the measurement time is very short ‒ even far less than one period of the grid signal. The influence of harmonics on the results is reduced by using a bandpass pre-filter. Even using a 40 dB FIR pre-filter for the grid signal with THD ≈ 38%, SNR ≈ 53 dB and a 20‒30% slow decay exponential drift the maximum estimation errors in a real-time DSP system for 512 samples are approximately 1% for the amplitude and approximately 8.5・10‒2 rad for the phase, respectively. The errors are smaller by several orders of magnitude with using more accurate pre-filters.

Studies of electrical properties, including noise properties, of thick-film resistors prepared from various resistive and conductive materials on LTCC substrates have been described. Experiments have been carried out in the temperature range from 300 K up to 650 K using two methods, i.e. measuring (i) spectra of voltage fluctuations observed on the studied samples and (ii) the current noise index by a standard meter, both at constant temperature and during a temperature sweep with a slow rate. The 1/f noise component caused by resistance fluctuations occurred to be dominant in the entire range of temperature. The dependence of the noise intensity on temperature revealed that a temperature change from 300 K to 650 K causes a rise in magnitude of the noise intensity approximately one order of magnitude. Using the experimental data, the parameters describing noise properties of the used materials have been calculated and compared to the properties of other previously studied thick-film materials.

Kościół parafialny w Brochowie koło Sochaczewa, wzniesiony w latach 1551–1561 z inicjatywy wojskiego warszawskiego Jana Brochowskiego, jest jednym z najbardziej znanych dzieł włoskiego muratora Jana Baptysty Wenecjanina. W niniejszym artykule jego architektura poddana jest jednak an alizie nie stylowej, lecz ikonograficznej. Brochowska budowla odznacza się niezwykłym kształtem, zaskakującym jak na warunki wiejskiego kościoła parafialnego – jest to trójnawowa inkastelizowana bazylika, z dwiema okrągłymi wieżami w fasadzie zachodniej i trzecią wieżą nad apsydą prezbiterium, która mieści obszerną emporę, otwierającą się do wnętrza świątyni. Wyjaśnienie tak złożonego programu przestrzennego, kojarzącego się przy tym z architekturą militaris, jest możliwe, gdy weźmiemy pod uwagę osobę fundatora, którego funkcją, jako wojskiego warszawskiego, było zapewnianie bezpieczeństwa i spokoju podległemu obszarowi. Wyjątkowy motyw wieży wschodniej mieszczącej emporę komunikującą się z wnętrzem prezbiterium za pomocą wielkiej arkady można z kolei uznać za cytat z gotyckiej katedry poznańskiej, gdzie taka wieża przy chórze powstała na początku XV w. Sięgnięcie po rozwiązanie kojarzące się z kształtem wielkopolskiego tumu jest zrozumiałe wobec przynależności parafii w Brochowie wraz z całym archidiakonatem warszawsko-czerskim do diecezji poznańskiej. Przedstawiona w niniejszym artykule analiza podnosi rangę brochowskiego kościoła jako jednej z najciekawszych kreacji architektury sakralnej w Polsce około połowy XVI w.

This paper presents the results of computer simulations carried out to determine coordination numbers for a system of parallel cylindrical fibres distributed at random in a circular matrix according to twodimensional pattern created by random sequential addition scheme. Two different methods to calculate coordination number were utilized and compared. The first method was based on integration of pair distribution function. The second method was the modified sequential analysis. The calculations following from ensemble average approach revealed that these two methods give very close results for the same neighbourhood area irrespective of the wide range of radii used for calculation.

In this paper, the semi-empirical model, formulated in the earlier paper [1], was used to control engine exhaust emission under steady-state conditions. The presented optimization method enables us to find the values of engine control parameters that lead to minimization of nitrogen oxide emission. Moreover, the presented method ensures proper engine operating parameters such as mean indicated pressure, thermal efficiency and maximum pressure in the cylinder. Results of numerical calculations are compared with experiment data. An acceptable accuracy was achieved.