Nauki Humanistyczne i Społeczne

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

Zawartość

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria | 2021 | No 4

Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Bibliografia

Grygieńć J. (2004), „Teoria sprawiedliwości” Johna Rawlsa jako próba dyskredytacji dialogu, „Dialogi Polityczne” 3/4.
Hołówka J. (2000), Jak można poprawić teorię Rawlsa, „Civitas” 4.
Kędziora K. (2019), John Rawls. Uzasadnienie, sprawiedliwość i rozum publiczny, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Król M. (1998), Historia myśli politycznej. Od Machiavellego po czasy współczesne, Gdańsk: Wydawnictwo Arche.
Lang W., Wróblewski J. (1984), Sprawiedliwość społeczna i nieposłuszeństwo obywatelskie w doktrynie politycznej USA, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Marczewski P. (2020), Pamięć liberała. Dyskusja o komunizmie i sprawiedliwości w społeczeństwie pluralistycznym, w: Miejsca sporu. Księga dedykowana profesorowi Pawłowi Śpiewakowi, red. P. Kulas, K. Świrek, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Miklaszewska J. (2000), Sprawiedliwość libertariańska, „Civitas” 4.
Olszewski H. (1998), Słownik twórców idei, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Porębski Cz. (2006), John Rawls – filozof sprawiedliwości i pokojowego współdziałania, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 722.
Rau Z. (2000), John Rawls i liberalna teoria sprawiedliwości, w: K. Chojnicka, W. Kozub‑Ciembroniewicz (red.), Doktryny polityczne XIX i XX wieku, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Rupniewski M. (2015), Prawo jako narzędzie sprawiedliwej kooperacji w społeczeń-stwie demokratycznym. Filozofia polityczna Johna Rawlsa z perspektywy prawni-czej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Sadurski W. (1977), Johna Rawlsa teoria sprawiedliwości dystrybutywnej, „Studia Socjologiczne” 4.
Sepczyńska D. (2015), Problematyczny status prawdy w polityce. Strauss – Rawls – Habermas, Kraków: Universitas.
Szahaj A. (2000), Jednostka czy wspólnota? Spór liberałów z komunitarystami a „sprawa polska”, Warszawa: Fundacja „Aletheia”.
Szymański S. (2010), Od tłumacza, w: J. Rawls, Wykłady z historii filozofii polityki, red. S. Freeman, przeł. S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Tokarski J. (2021), Czy liberalizm umarł?, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Wonicki R. (2017), Bezdroża sprawiedliwości. Rozważania o liberalnych teoriach sprawiedliwości ponadnarodowej, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Ziembiński Z. (1992), O pojmowaniu sprawiedliwości, Lublin: Daimonion.
Zmierczak M. (2002), John Rawls 21 II 1921 – 24 XII 2002, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 4.
Żardecka‑Nowak M. (2007), Rozum i obywatel. Idea rozumu publicznego oraz koncepcja jednostki we współczesnej filozofii polityki, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Irena Bednarz
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Teorii Johna Rawlsa zarzuca się z punktu widzenia realizmu politycznego, że jest moralizmem politycznym, podporządkowującym politykę moralności, a filozofię polityczną rozumiejącym jako etykę stosowaną. Artykuł odnosi się do tych zarzutów. Porusza szereg zagadnień: Jak Rawls rozumie politykę? Czy ją w ogóle rozumie? Czy teoria liberalizmu realistycznie opisuje demokrację? Na czym polega jej normatywny charakter? W jakim sensie jest „realistyczną utopią”? Analizuje samoograniczający, powściągliwy charakter liberalizmu politycznego, wynikający z realistycznego uznania faktu pluralizmu rozumnych doktryn we współczesnych społeczeństwach liberalnych. Wskazuje, że dzisiaj jednak liberalizm nie jest samoograniczającym się liberalizmem politycznym Rawlsa, lecz „rozległą doktryną”, stanowiącą jednolite ideowe podłoże współczesnej „demokracji liberalnej”. Samoograniczenie liberalizmu nie mogło być jednak trwałe, gdyż także w teorii Rawlsa odgraniczenie sfery politycznej od „kultury podłoża” okazało się niemożliwe.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Arendt H. (2005), Polityka jako obietnica, red. J. Kohn, przeł. W. Madej, M. Godyń, Warszawa: Prószyński i S‑ka.
Deneen P.J. (2018), Why Liberalism Failed, Yale: Yale University Press.
Geuss R. (2008), Philosophy and Real Politics, Princeton: Princeton University Press.
Gledhill J. (2012), Rawls and Realism, „Social Theory and Practice” 38 (1), s. 55– 82.
Goodhart D. (2017), The Road to Somewhere: The Populist Revolt and the Future of Politics, London: Hurst.
Habermas J. (2019), Auch eine Geschichte der Philosophie, Berlin: Suhrkamp.
Krasnodębski Z. (2011), Cztery sposoby unicestwienia polityki, w: tenże, Większego cudu nie będzie, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, s. 135–147.
Legutko R. (2016), The Demon in Democracy: Totalitarian Temptations in Free Societies, New York: Encounter Books.
Marchart O. (2010), Die politische Differenz. Zum Denken des Politischen bei Nancy, Lefort, Badiou, Laclau und Agamben, Berlin: Suhrkamp.
Platon (1987), Listy, przeł. M. Maykowska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2001), Prawo ludów, przeł. M. Kozłowski, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Sandel M. (2014), Przeciwko udoskonalaniu człowieka. Etyka w czasach inżynierii genetycznej, przeł. O. Siara, Warszawa: Kurhaus.
Wildstein B. (2020), Bunt i afirmacja. Esej o naszych czasach, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Williams B. (2006), In the Beginning was the Deed: Realism and Moralism in Political Argument, red. G. Hawthorn, Princeton: Princeton University Press.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Zdzisław Krasnodębski
1 2
ORCID: ORCID

  1. Akademia Ignatianum w Krakowie, Instytut Nauk o Polityce i Administracji, ul. Kopernika 26, 31‑501 Kraków
  2. Universität Bremen, FB 8 Sozialwissenschaften, Bibliothekstraße 1, 28359 Bremen, Niemcy
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

John Rawls rozwija i uściśla koncepcję nieposłuszeństwa obywatelskiego wywodzącą się z amerykańskiej tradycji demokratycznej, formułowaną już wcześniej, w XIX wie-ku, przez H.D. Thoreau. Jest ona częścią teorii sprawiedliwości jako bezstronności, rygorystycznie określa warunki sprzeciwu wobec państwa w ramach troski o moralny ład w praktyce demokracji. Obywatelskie nieposłuszeństwo nie jest rewolucyjnym buntem przeciwko państwu i prawu, lecz reformatorskim dążeniem do przywrócenia sprawiedliwości w przypadku jej poważnego pogwałcenia. Kluczowe w tej koncepcji jest wskazanie na sumienie obywatelskie, które nie odwołuje się do rozległej teorii dobra, jest natomiast ukształtowane przez zasady konstytucji odzwierciedlające zasady sprawiedliwości. Normatywny paradygmat etyki, w jakim Rawls przedstawia swą teorię sprawiedliwości, należy zintegrować z paradygmatem etyki cnoty. Znaczenie cnót obywatelskich ujawnia się w aktualnym kryzysie demokracji liberalnej, wobec rosnącej presji populizmu.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Anscombe G.E.M. (2010), Nowożytna filozofia moralności, przeł. M. Roszyk, „Ethos” 4 (92).
Arendt H. (1969), On Violence, New York: Harcourt, Brace & World.
Arendt H. (1991), O rewolucji, przeł. M. Godyń, Kraków: Wydawnictwo X – Dom Wydawniczy Totus.
Arendt H. (1993), Korzenie totalitaryzmu, przeł. M. Szawiel, D. Grinberg, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
Hobbes T. (2005), Lewiatan, przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Lazari‑Pawłowska I. (1990), Etyczne aspekty obywatelskiego sprzeciwu, „Etyka” 25.
Porębski Cz. (1999), Umowa społeczna. Renesans idei, Kraków: Znak.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2010), Wykłady z historii filozofii polityki, przeł. S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Snyder T. (2019), Droga do niewolności. Rosja, Europa, Ameryka, przeł. B. Pietrzyk, Kraków: Znak.
Szutta N. (2017), Czy istnieje coś, co zwiemy moralnym charakterem i cnotą?, Lublin: Academicon.
Thoreau H.D. (1983), Obywatelskie nieposłuszeństwo, w: tenże, Życie bez zasad. Eseje, przeł. H. Cieplińska, Warszawa: Czytelnik.
Wierzbicki A.M. (1992), The Ethics of Struggle for Liberation, Frankfurt am Main: Peter Lang.
Wierzbicki A.M. (2021), Osoba i moralność, Lublin: Wydawnictwo KUL.
Wojtyła K. (1991), Człowiek w polu odpowiedzialności, Rzym – Lublin: Instytut Jana Pawła II KUL.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Alfred Marek Wierzbicki
1
ORCID: ORCID

  1. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Filozofii, Al. Racławickie 14, 20‑950 Lublin
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

W artykule przedstawiam zarys wybranych krytyk feministycznych teorii Johna Rawlsa. Ograniczam się do czterech problemów: krytyki koncepcji umowy społecznej oraz jednostki (C. Pateman), krytyki koncepcji rozwoju moralnego (C. Gilligan) i krytyk koncepcji sprawiedliwości (M. Nussbaum, N. Fraser). Stawiam tezę o aktualności problemów wskazywanych przez feministki.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Fraser N. (2014), Drogi feminizmu. Od kapitalizmu państwowego do neoliberalnego kryzysu, przeł. A. Weseli, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Freud Z. (1992), Kilka psychologicznych skutków anatomicznej różnicy płci, w: tenże, Życie seksualne, przeł. E. Abłamowicz, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Gilligan C. (2015), Innym głosem. Teoria psychologiczna a rozwój kobiet, przeł. B. Szelewa, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Kymlicka W. (2009), Współczesna filozofia polityczna, przeł. A. Pawelec, Warszawa: Fundacja Aletheia.
MacKinnon C. (1987), Feminism Unmodified: Discourses on Life and Law, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Noddings N. (1984), Caring: A Feminine Approach to Ethics and Moral Education, Berkeley: University of California Press.
Noddings N. (1989), Women and Evil, Berkeley: University of California Press.
Nussbaum M. (1988), Nature, Function, and Capability: Aristotle on Political Distribution, „Oxford Studies in Ancient Philosophy”, suppl. vol., s. 145–184.
Nussbaum M. (1990), Aristotelian Social Democracy, w: R.B. Douglass, G.M. Mara, H.S. Richardson (red.), Liberalism and the Good, New York – London: Routledge, s. 203–252.
Nussbaum M. (2000), Women and Human Development: The Capabilities Approach, Cambridge – New York: Cambridge University Press.
Nussbaum M. (2006), Frontiers of Justice: Disability, Nationality, Species Membership, Cambridge, MA: Belknap Press.
Nussbaum M. (2013), Political Emotions: Why Love Matters for Justice, Cambridge, MA: Belknap Press.
Nussbaum M. (2016), Gniew i wybaczenie, przeł. J. Kolczyńska, Warszawa: Zielone Drzewo.
Okin S.M. (1989), Justice, Gender and the Family, New York: Basic Books.
Pateman C. (2014), Kontrakt płci, przeł. J. Mikos, Warszawa: Czarna Owca.
Radcliffe Richards J. (1980), The Sceptical Feminist: A Philosophical Enquiry, London: Routledge and Kegan Paul.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2001), Prawo ludów, przeł. M. Kozłowski, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Wysobłocki T. (2014), Obywatelki. Kobiety w przestrzeni publicznej we Francji przełomu wieków XVIII i XIX, Kraków: Universitas.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Magdalena Środa
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii, ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00‑927 Warszawa
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

John Rawls w Teorii sprawiedliwości przedstawia krytykę utylitaryzmu. Jednak opis przedstawiony przez Rawlsa jest schematyczny i właściwie ograniczony do prezentacji teorii etycznej J.S. Milla zawartej w Utylitaryzmie. W szczególności Rawls nie docenia wątków perfekcjonistycznych w teorii Milla oraz ich konsekwencji dla problemu równości płci. Wątki te podejmuje Rawls w Wykładach z historii filozofii polityki. Ograniczanie się do Teorii sprawiedliwości Rawlsa nie pozwala dostrzec zbieżności między teorią Rawlsa a teorią Milla. Dlatego w artykule (1) zwracam uwagę na niedostatki w prezentacji utylitaryzmu Milla w Teorii sprawiedliwości Rawlsa, (2) przedstawiam analizę utylitaryzmu z Wykładów z historii filozofii polityki, która pozwala na pełniejsze odczytanie utylitaryzmu Milla wraz z jego wątkami perfekcjonistycznymi, a następnie na tej podstawie (3) ukazuję praktyczne konsekwencje koncepcji Milla i Rawlsa dla problemu równości płci.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Barker Ch. (2015), JS Mill on Nineteenth Century Marriage and the Common Law, „Law, Culture, and Humanities” 15 (1), s. 1–21.
Bentham J. (1838), The Works of Jeremy Bentham, red. J. Bowring, London: Longman.
Donner W. (2005), John Stuart Mill’s Liberal Feminism, w: M.H. Morales (red.), Mill’s „The Subjection of Women”: Critical Essays, Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, s. 1–12.
Hurka T. (1993), Perfectionism, Oxford: Oxford University Press. Mill J.S. (1963–1991), Collected Works of John Stuart Mill, red. J. Robson, 33 tomy, Toronto: University of Toronto Press.
Mill J.S. (1995), O rządzie reprezentatywnym. Poddaństwo kobiet, przeł. G. Czernicki, M. Chyżyńska, Kraków: Znak.
Mill J.S. (2005), Utylitaryzm. O wolności, przeł. A. Kurlandzka, M. Ossowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2009), Teoria sprawiedliwości. Wydanie nowe, przeł. M. Panufik, J. Pasek, A. Romaniuk, S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2010), Wykłady z historii filozofii polityki, przeł. S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Tong R.P. (2002), Myśl feministyczna. Wprowadzenie, przeł. J. Mikos, B. Umińska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Elżbieta Filipow
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii, ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00‑927 Warszawa
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

John Rawls uważa szacunek dla samego siebie za być może najważniejsze społeczne dobro pierwotne. Ma on dwa aspekty: poczucie własnej wartości oraz wiarę w siebie. Oba wymagają wyboru i realizacji racjonalnego planu życia. Realizacja tego planu jest sposobem na osiągnięcie szczęścia. Troska o zapewnienie szacunku do samego siebie prowadzi do przyjęcia dwóch zasad sprawiedliwości. Zasady te zapewniają między innymi równą dystrybucję społecznych podstaw szacunku dla samego siebie. Szacunek dla samego siebie wspiera poczucie sprawiedliwości oraz stabilność polityczną i społeczną. Dobrze urządzone społeczeństwo umożliwia wszystkim osiąganie szacunku dla samego siebie dzięki realizacji ambitnych planów życia, zgodnie z zasadą arystotelesowską. Dzięki temu członkowie społeczeństwa mogą być szczęśliwi. W źle urządzonym społeczeństwie jest to trudne z powodu nierówności socjoekonomicznych lub ograniczeń przy wyborze planów życia.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Alexy R. (1987), John Rawls’ Theorie der Grundfreiheiten, w: W. Hinsch (red.), Zur Idee des politischen Liberalismus. John Rawls in der Diskussion, Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Chmielewski A. (2001), Społeczeństwo otwarte czy wspólnota?, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum.
Fukuyama F. (2004), Koniec człowieka, przeł. B. Pietrzyk, Kraków: Znak.
Gawkowska A. (2004), Biorąc wspólnotę poważnie. Komunitariańskie krytyki liberalizmu, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Kukathas Ch., Pettit Ph. (1998), Rawls: „A Theory of Justice” and its Critics, Cambridge: Polity Press.
Leschke M. (1995), Die Beiträge von John Rawls und James Buchanan zum Aufbau einer demokratischen Grundordnung, w: I. Pies, M. Leschke (red.), John Rawls’ politischer Liberalismus, Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck).
Prostak R. (2004), Rzecz o sprawiedliwości. Komunitarystyczna krytyka współczesnego liberalizmu amerykańskiego, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskie-go.
Rau Z. (2008), Zapomniana wolność. W poszukiwaniu historycznych podstaw liberalizmu, Warszawa: Scholar.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zink J.R. (2011), Reconsidering the Role of Self‑Respect in Rawls’s „A Theory of Justice”, „The Journal of Politics” 73 (2), s. 331–344.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Barbara Grabowska
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Filozofii, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87‑100 Toruń
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Koncepcja „zasłony niewiedzy” Johna Rawlsa może posłużyć jako inspiracja przy rozważaniach o wolności słowa w demokracji liberalnej. Ustalając zasady polityczne „zza zasłony niewiedzy” posługujemy się wówczas kryteriami formalnymi, a od-suwamy na dalszy plan zagadnienia szczegółowe (treść poglądów). Powstaje pytanie: jakie poglądy powinny być dopuszczone w demokracji liberalnej, zakładając, że nie wnikamy bliżej w ich tematykę? Poglądy takie musiałyby zostać określone co do samej swej formy logicznej, pomijając ich treść. Wygodnym narzędziem jest tu klasyczny rachunek logiczny zdań kategorycznych. Na każdy kontrowersyjny światopoglądowo temat powinny być dopuszczane dwa wzajemnie ze sobą niezgodne zdania szczegółowe, natomiast zdania ogólne powinny być dopuszczane w debacie publicznej warunkowo, przy założeniu, że są to zdania retoryczne, będące wyrazem wzmożonych emocji ich głosicieli. Zdania takie przeradzają się w zdania ideologiczne, gdy usiłuje się oprzeć na nich zakaz głoszenia sprzecznych z nimi poglądów szczegółowych.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Ajdukiewicz K. (1959), Zarys logiki [1953], wyd. VI, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Arystoteles (1973), Ustrój polityczny Aten, przeł. L. Piotrowicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bartyzel J. (2004), W gąszczu liberalizmów. Próba periodyzacji i klasyfikacji, Lublin: Fundacja „Servire Veritati” – Instytut Edukacji Narodowej.
Berlin I. (1991), Dwie koncepcje wolności i inne eseje, red. J. Jedlicki, Warszawa: Res Publica.
Huxley A. (2011), Filozofia wieczysta, przeł. J. Prokopiuk, K. Środa, Kraków: Biblioteka Nowej Ziemi.
Król M. (1996), Liberalizm strachu czy liberalizm odwagi, Kraków: Znak.
Król M. (1999), Słownik demokracji, wyd. VI poprawione i uzupełnione, Warszawa: Prószyński i S‑ka.
Lessing G.E. (1959), Natan mędrzec, przeł. A. Kwiryn, w: G.E. Lessing, Dzieła wybrane, t. II, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Mozart W.A. (2006), Czarodziejski flet, Opera w dwóch aktach (1791), libretto E. Schikaneder, przeł. K. Zimmerer, Warszawa: Teatr Wielki – Opera Narodowa.
Plutarch z Cheronei (1955), Żywoty sławnych mężów, przeł. M. Brożek, wyd. IV zmienione, Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.
Plutarch z Cheronei (2004–2006), Żywoty sławnych mężów (z „Żywotów równoleg-łych”), t. 1–3, przeł. M. Brożek, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, De Agostini.
Rawls J. (2009), Teoria sprawiedliwości. Wydanie nowe, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Roszkowski W. (2019), Roztrzaskane lustro. Upadek cywilizacji zachodniej, Kraków: Biały Kruk.
Scruton R. (1993), Oikofobia i ksenofilia, przeł. A. Nowak, „Arka” 4 (46), s. 5–10.
Tukidydes (1988), Wojna peloponeska, przeł. K. Kumaniecki, wyd. III, Warszawa: Czytelnik.
Wolniewicz B. (1993), Antropologiczne podstawy demokratyzmu [1992], w: tenże, Filozofia i wartości, Warszawa: Wydział Filozofii i Socjologii UW, s. 199–207.
Wolniewicz B. (2021), Z pedagogiki ogólnej [2010], w: tenże, Filozofia i wartości. „Post factum”, red. P. Okołowski, Komorów: Wydawnictwo „Antyk” Marcin Dybowski, s. 129–162.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Łukasz Kowalik
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii, Redakcja „Przeglądu Filozoficznego”, ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00-927 Warszawa
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest stosunek zachodzący pomiędzy prawem i sprawiedliwością. Odróżnienie ius (prawa sprawiedliwego) i lex (prawa stanowionego) jest fundamen-talne dla zachodniej cywilizacji. Przedstawiona zostaje geneza tego odróżnienia i jego dalsze dzieje, terminologia z tym związana oraz doktryny filozoficzno‑prawne, w szczególności koncepcje prawnonaturalne i pozytywizm prawny. Dyskutowana jest tzw. formuła Radbrucha (prawo w najwyższym stopniu niesprawiedliwe nie jest prawem), tzw. odrodzenie prawa natury i propozycje zapewnienia harmonii pomiędzy prawem a sprawiedliwością sformułowane przez L. Fullera, H. Harta i J. Rawlsa.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Dziubiński M. (2004), Sentencje łacińskie, Wrocław: Astrum.
Fuller L.L. (1972), The Morality of Law, New Haven: Yale University Press; wyd. pol.: Moralność prawa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
Hart H.L.A. (1961), The Concept of Law, Oxford: Oxford University Press; wyd. pol.: Pojęcie prawa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Hart H.L.A. (1983), Essays in Jurisprudence and Philosophy, Oxford: Clarendon Press; wyd. pol.: Eseje z filozofii prawa, Warszawa: Dom Wydawniczy ABC, 2001.
Hervada J. (1996), Historia de la Ciencia del Derecho Natural, Pamplona: Universidad de Navarra; wyd. pol.: Historia prawa naturalnego, Kraków: Petrus, 2013.
Hołówka J., Dziobkowski B. (red.) (2020), Filozofia prawa. Normy i fakty, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Johnston D. (2011), A Brief History of Justice, Oxford: Wiley‑Blackwell.
Kelly J.M. (1992), A Short History of Western Legal Theory, Oxford: Oxford University Press; wyd. pol.: Historia zachodniej teorii prawa, Kraków: WAM, 2006.
Łuszczyńska M. (2012), „Ubi ratio ibi ius”. Doktryna prawna Świętego Tomasza z Akwinu, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Mrożek S. (1973), Utwory sceniczne, t. I, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Pattaro E., Roversi C. (red.) (2007–2016), A Treatise of Legal Philosophy and General Jurisprudence, vol. 1: E. Pattaro, The Law and the Right; vol. 2: H. Rottleuthner, Foundations of Law; vol. 3: R.A. Shiner, Legal Institutions and the Sources of Law, vol. 4: A. Peczenik, Scienta Juris, Legal Doctrine as Knowledge of Law and as a Source of Law; vol. 5: G. Sartor, Legal Reasoning, A Cognitive Approach to the Law; vol. 6: F.D. Miller, Jr., C.‑A. Biondi (red.), A History of the Philosophy of Law from the Ancient Greeks to the Scholastics; vol. 7: M. Lobban, A. Padovani, P.G. Stein (red.), The Jurists’ Philosophy of Law from Rome to the Seventeenth Century; vol. 8: M. Lobban, A History of the Philosophy of Law in The Common Law World, 1600–1900; vol. 9: D. Canale, P. Grossi, H. Hofmann, P. Riley (red.), A History of the Philosophy of Law in the Civil Law World, 1600‑1900; vol. 10: P. Riley, The Philosophers’ Philosophy of Law from the Seventeenth Century to Our Days; vol. 11: G.J. Postema, Legal Philosophy in the Twentieth Century: The Common Law World; vol. 12: E. Pattaro, C. Roversi (red.), Legal Philosophy in the Twentieth Century: The Civil Law World, tome 1: Language Areas, tome 2: Main Orientations and Topics, Dordrecht: Springer.
Perelman Ch. (1945), De la justice, Bruxelles: Éditions de l’Université de Bruxelles; wyd. pol.: O sprawiedliwości, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959.
Radbruch G. (1946), Gesetzliches Unrecht und übergesetzliches Recht, „Süddeutsche Juristenzeitung”, s. 105–108; wyd. pol. w: tenże, Filozofia prawa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 244–254.
Rawls J. (1971), A Theory of Justice, Cambridge, MA: Harvard University Press; wyd. pol.: Teoria sprawiedliwości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.
Snarski T. (2018), Debata Hart‑Fuller i jej znaczenie dla filozofii prawa, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Strauss L. (1953), Natural Right and History, Chicago: The University of Chicago Press; wyd. pol.: Prawo naturalne w świetle historii, przeł. T. Górski, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1969.
Woleński J. (2020), Pozytywizm prawniczy a prawo natury, w: J. Hołówka, B. Dziobkowski (red.), Filozofia prawa. Normy i fakty, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 435–447.
Zajadło J. (2001), Formuła Radbrucha. Filozofia prawa na granicy pozytywizmu prawniczego i prawa natury, Kraków: Arché.
Ziembiński Z. (1992), O pojmowaniu sprawiedliwości, Lublin: Daimonion
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jan Woleński
1
ORCID: ORCID

  1. Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Katedra Nauk Społecznych, ul. Sucharskiego 2, 35‑225 Rzeszów
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Gdy John Rawls omawia sprawiedliwość, ma na myśli sprawnie działający, bezstronny i społecznie akceptowalny system politycznych obowiązków. Jego teoria sprawiedli-wości jest to ustrój liberalnej demokracji, oparty na konstytucji i przestrzegający zasad państwa opiekuńczego. Choć Rawls odróżnia obowiązki etyczne i polityczne, w dobrze zorganizowanym państwie zawsze obowiązuje jakaś metoda pogodzenia ich z sobą w oparciu o umowę społeczną. Umowa społeczna wymaga przyjęcia stanowiska bliskiego jednomyślności na temat praktycznego zastosowania zasad ustroju. Jest to procedura miękkiej naturalizacji. W odróżnieniu od niej, twarda naturalizacja nie ma zastosowania w normatywnych teoriach polityki, twierdzi autor.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Dretske F. (2004), Naturalizowanie umysłu, przeł. B. Świątczak, wstęp U. Żegleń, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Hare R.M. (1970), Meaning and Speech Acts, „The Philosophical Review” 79 (1), s. 3–24.
Kripke S. (2001), Nazywanie i konieczność, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Putnam H. (1998), Wiele twarzy realizmu i inne eseje, przeł. A. Grobler, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Quine W.V.O. (1969), Epistemology naturalized, w: tenże, Ontological Relativity and Other Essays, New York: Columbia University Press.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, wstęp Cz. Porębski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2010), Wykłady z historii filozofii polityki, oprac. S. Freeman, przeł. S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Sacks O. (2021), Wszystko na swoim miejscu, przeł. J. Łoziński, Poznań: Zysk i S‑ka.
Searle J.R. (1964), How to Derive „Ought” From „Is”, „The Philosophical Review” 73 (1), s. 43–58.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jacek Hołówka
1
ORCID: ORCID

  1. prof. em., Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii, ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00-927 Warszawa
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

W artykule podejmuję polemikę z Johna Rawlsa koncepcją zasługi jako przesłanki zasady usprawiedliwionego zróżnicowania. Wedle tej koncepcji jaźń nie zasługuje na czerpanie korzyści ze swoich przymiotów, te bowiem są z nią związane dzięki przygodnym okolicznościom genetycznym i społecznym. Twierdzę, po pierwsze, że na gruncie takiego antydezertyzmu głoszona przez Rawlsa asymetria idei sprawiedliwości dystrybutywnej i retrybutywnej jest nie do utrzymania. Następnie krytykuję radykalne oddzielenie jaźni od jej atrybutów, które prowadzi do deflacyjnej koncepcji jaźni. Twierdzę, że czynniki losowe nie są jedynym źródłem przymiotów. Na bazie wyjściowego uposażenia osoba może intencjonalnie rozwijać swoje przymioty, a nawet przekształcać własny charakter i tym samym osiągać osobiste zasługi. Nie są one jednak czysto indywidualne, ponieważ mają w nich udział inne osoby, z którymi osoba wchodzi w rozmaite relacje. W konkluzji proponuję uzgodnienie zasady usprawiedli-wionego zróżnicowania z dezertyzmem.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Bergson H. (2007), Dwa źródła moralności i religii [1932], przeł. P. Kostyło, K. Skorulski, Kraków: Homini.
Duhigg Ch. (2013), Siła nawyku [2012], przeł. M. Guzowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kieślowski K. (1981), Przypadek (film), Studio Filmowe Tor.
Kripke S. (1988), Nazywanie a konieczność [1980], przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Mazzucato M. (2016), Przedsiębiorcze państwo [2013], przeł. J. Bednarek, Poznań: Heterodox.
Mounier E. (1960), Co to jest personalizm? [1947], Kraków: Znak.
Nozick R. (1999), Anarchia, państwo i utopia [1974], przeł. M. Szczubiałka, P. Maciejko, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Paleczny P. (2020), Problem tożsamości jaźni w perspektywie tezy o względności pojęciowej, rozprawa doktorska, Uniwersytet Opolski.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości [1971], przeł. A. Romaniuk, J. Pasek, M. Panufnik, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sandel M. (2009), Liberalizm a granice sprawiedliwości [1982], przeł. A. Grobler, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Scheffler S. (2000), Justice and Desert in Liberal Theory, „California Law Review” 88, s. 965–990; przedruk w: tenże, Boundaries and Allegiances, Oxford: Oxford University Press [2001].
Wiseman R. (2014), Kod szczęścia [2003], przeł. A. Kowalczyk, Warszawa: W.A.B.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Adam Grobler
1
ORCID: ORCID

  1. prof. em., Uniwersytet Opolski, Katedra Filozofii, ul. Katowicka 48, 45‑052 Opole
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

W artykule stawiam pytanie, czy Rawlsowska koncepcja justice as fairness jest deontologiczna. Odpowiadając pozytywnie, sytuuję Rawlsowskie rozumienie deonto-logicznego charakteru teorii sprawiedliwości w kontekście dziejów pojęcia deontologii. Argumentuję, że wyznacznikiem rozumienia deontologii przez Rawlsa jest uznanie za przedmiot etyki relacji (inter)personalnych. W celu wyeksplikowania tej idei sięgam do młodzieńczej rozprawy Rawlsa A Brief Inquiry into the Meaning of Sin and Faith: An Interpretation based on the Concept of Community (1942).
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Adams R.M. (2009), The Theological Ethics of the Young Rawls and Its Background, w: J. Rawls, A Brief Inquiry into the Meaning of Sin and Faith: An Interpretation based on the Concept of Community with On My Religion, red. T. Nagel, Cambridge, MA: Harvard University Press, s. 24–101.
Bentham J. (1983), Deontology, w: tenże, „Deontology” together with „A Table of Springs of Action” and „The Article on Utilitarianism”, red. A. Goldworth, Oxford: Clarendon Press, s. 117–281.
Broad C.D. (1930), Five Types of Ethical Theory, London: Routledge.
Cohen J., Nagel T. (2009), Introduction, w: J. Rawls, A Brief Inquiry into the Meaning of Sin and Faith: An Interpretation based on the Concept of Community with On My Religion, red. T. Nagel, Cambridge: Harvard University Press, s. 1–23.
Davis N.A. (2002), Deontologia współczesna, przeł. P. Łuków, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 247–260.
Frankena W.K. (1973), Ethics, wyd. 2, New Jersey, Englewood Cliffs: Prentice‑Hall. Freeman S. (1994), Utilitarianism, Deontology, and the Priority of Right, „Philosophy & Public Affairs” 23 (4), s. 313–349.
Goldworth A. (1983), Editorial Introduction, w: J. Bentham, „Deontology” together with „A Table of Springs of Action” and „The Article on Utilitarianism”, red. A. Goldworth, Oxford: Clarendon Press, s. xi–xxxvi.
Kymlicka W. (1988), Rawls on Teleology and Deontology, „Philosophy & Public Affairs” 17 (3), s. 173–190.
Louden R.B. (1996), Toward a Genealogy of „Deontology”, „Journal of the History of Philosophy” 34 (4), s. 571–592.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2000), Lectures on the History of Moral Philosophy, red. B. Herman, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (2009a), A Brief Inquiry into the Meaning of Sin and Faith: An Interpretation based on the Concept of Community with On My Religion, red. T. Nagel, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (2009b), Teoria sprawiedliwości. Wydanie nowe, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, przekład przejrzał i uzupełnił S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Reidy D.A. (2015), Deontological vs. Teleological Theories, w: J. Mandle, D.A. Reidy (red.), The Cambridge Rawls Lexicon, Cambridge: Cambridge University Press, s. 198–201.
Sandel M.J. (1982), Liberalism and Limits of Justice, Cambridge: Cambridge University Press.
Schneewind J.B. (2002), Jeremy Bentham. Introduction, w: tenże (red.), Moral Philosophy from Montaigne to Kant, Cambridge: Cambridge University Press, s. 460–462.
Sidgwick H. (1907), The Methods of Ethics, wyd. 7, London: Macmillan and Company.
Timmermann J. (2014), Kantian ethics and utilitarianism, w: B. Eggleston, D. Miller (red.), The Cambridge Companion to Utilitarianism, Cambridge: Cambridge University Press, s. 239–257.
Timmermann J. (2015), What’s Wrong with „Deontology”, „Proceedings of the Aristotelian Society” 115 (1), s. 75–92.
Weithman P. (2016), Rawls, Political Liberalism and Reasonable Faith, New York: Cambridge University Press.

Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Krzysztof Kędziora
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Łódzki, Instytut Filozofii, ul. Lindleya 3/5, 90‑131 Łódź
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Paul Ricoeur twierdzi, że jakkolwiek John Rawls stara się zaprezentować swą teorię sprawiedliwości jako koncepcję czysto proceduralną, neutralną aksjologicznie, to w istocie jest ona uwikłana w pewnego rodzaju przedzałożenia o zabarwieniu etycznym. Aby wydobyć te przedzałożenia, należy zdaniem Ricoeura zwrócić uwagę na fakt, że wbrew pozorom uzasadnienie teorii Rawlsa nie ma charakteru liniowego, lecz kolisty. Ten kolisty charakter uzasadnienia teorii sprawiedliwości daje o sobie znać w formułowanym przez Rawlsa postulacie, by dążyć do „refleksyjnej równowagi”, czyli do zgodności przyjmowanych zasad sprawiedliwości z „naszymi rozważnymi przekonaniami”.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Dupuy J.P. (1988), Les paradoxes de «Théorie de la justice». Introduction à l'oeuvre de John Rawls, „Esprit” 134 (1).
Kant I. (1984), Krytyka praktycznego rozumu, przeł. J. Gałecki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mann M.H. (2012), Ricoeur, Rawls and Capability Justice. Civic Phronēsis and Equality, London – New York: Continuum Studies in Political Philosophy.
Michel J. (2006), Paul Ricoeur. Une philosophie de l’agir humain, Paris: Les Éditions du Cerf.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ricoeur P. (1950), Philosophie de la volonté, t. 1: Le volontaire et l’involontaire, Paris: Aubier.
Ricoeur P. (1991), Lectures, t. 1: Autour du politique, Paris: Éditions du Seuil. Ricoeur P. (1995), Le Juste, t. 1, Paris: Éditions Esprit.
Ricoeur P. (2003), O sobie samym jako innym, przeł. B. Chełstowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ricoeur P. (2005), Le juste, la justice et son échec, Paris: Éditions de L’Herne.
Welsen P. (2006), Principes de justice et sens de justice. Ricoeur critique du formalisme rawlsien, „Revue de Métaphysique et de Morale” 50 (2).
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Jarosław Jakubowski
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Instytut Filozofii, ul. Ogińskiego 16, 85‑092 Bydgoszcz
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Iris Marion Young należała do grona filozofów polityki, którzy w nowatorski sposób odnieśli się do opublikowanej w 1971 roku Teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa. Dzieło to, ożywiające w niesłychany sposób filozofię polityczną, skłoniło Young, tak jak i R. Nozicka, M. Sandela, M. Walzera, Ch. Taylora, R. Dworkina, do wnikliwej krytyki. Rozległą dyskusję uruchamiała zwłaszcza normatywna zawartość dwóch zasad sprawiedliwości. Analiza przeprowadzona przez Young nie umniejsza wkładu Rawlsa w historię myśli społeczno‑politycznej, lecz raczej wzmacnia idee, które sformułował; nie przedstawia własnej alternatywy, ale poszerza pierwotną myśl poprzez dwa elementy: (1) udoskonalenie wymagań proceduralnych, (2) rewizję normatywnej treści, tak aby uwzględniała kontekst historyczny i sytuacyjny oraz dopełniała „sytuację początkową” Rawlsa przez kontekst „polityki różnicy”, uwzględniający rzeczywistość niesprawiedliwych różnic w pozycjach, jakie różnorodne jednostki i grupy zajmują w społeczeństwie.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Benhabib S. (2006), In Memoriam Iris Marion Young, „Constellation” 13 (4).
Dean J. (2006), In Memoriam Iris Marion Young, „Constellation” 13 (4).
Jaggar A.M. (2007), Iris Marion Young’s Conception of Political Responsibility. Comments on Iris M. Young’s „Responsibility and Global Labor Justice”, „Symposia on Gender, Race and Philosophy” 3 (1).
Maboloc Ch.R. (2015), Difference and Inclusive Democracy: Iris Marion Young’s Critique of the Rawlsian Theory of Justice, „Social Ethics Society Journal of Applied Philosophy” 1 (1).
Uhde Z. (2010), On Sources of Structural Injustice: A Feminist Reading of the Theory of Iris M. Young, „Human Affairs” 20.
Young I.M. (1990), Justice and the Politics of Difference, Princeton: Princeton University Press.
Young I.M. (1995), Rawls’s „Political Liberalism”, „The Journal of Political Philosophy” 3 (2).
Young I.M. (2003), Inclusion and Democracy, Oxford Scholarship Online.
Young I.M. (2004), Responsibility and Global Labor Justice, „The Journal of Political Philosophy” 12 (4).
Young I.M., Allen D.S. (2011), Justice and the Politics of Difference, Princeton: Princeton University Press.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Dominika Jacyk
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Wrocławski, Instytut Filozofii, ul. Koszarowa 3, 51‑149 Wrocław
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Choć teoria Johna Rawlsa jest w głównej mierze obszernym projektem struktury państwa i jego demokratycznych instytucji, czytelnik poszukuje w niej także refleksji nad naturą ludzką oraz jej psychologicznymi predyspozycjami do uczestnictwa w demokratycznej wspólnocie. Zawarte w Teorii sprawiedliwości wywody dotyczące podmiotu ludzkiego nie w pełni jednak satysfakcjonują czytelnika, także z powodu częstego łączenia przez autora języka opisu i normatywności. Dosyć powierzchowne analizy takich kategorii jak wrażliwość moralna, motyw, obowiązek w niewystarcza-jącym stopniu ukazują naturalne ograniczenia towarzyszące poddaniu się obywateli rygorom sprawiedliwego państwa. Opinie Rawlsa na temat ludzkiej natury wydają się nadmiernie optymistyczne – chociażby w porównaniu z teorią Kanta, na którą Rawls chętnie się powołuje.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Feinberg J. (1975), Rawls and Intuitionism, w: N. Daniels (red.), Reading Rawls: Critical Studies on Rawls’ „A Theory of Justice”, Oxford: Basil Blackwell.
Frankfurt H.G. (1997), Wolność woli i pojęcie osoby, przeł. J. Nowotniak, w: J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Postanowienie i odpowiedzialność moralna, Warszawa: Wydawnictwo Spacja – Fundacja Aletheia.
Hobbes Th. (2005), Lewiatan, przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Kant I. (2005a), Antropologia w ujęciu pragmatycznym, przeł. E. Drzazgowska, P. Sosnowska, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Kant I. (2005b), Metafizyka moralności, przeł. E. Nowak, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
MacIntyre A. (2007), Czyja sprawiedliwość? Jaka racjonalność?, red. A. Chmielewski, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Nagel Th. (1975), Rawls on Justice, w: N. Daniels (red.), Reading Rawls: Critical Studies on Rawls’ „A Theory of Justice”, Oxford: Basil Blackwell.
Rawls J. (1988), The Priority of Right and Ideas of the Good, „Philosophy & Public Affairs” 17 (4).
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2010), Wykłady z historii filozofii polityki, przeł. S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Rousseau J.J. (1966), Umowa społeczna, przeł. A. Peretiatkowicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Joanna Górnicka-Kalinowska
1
ORCID: ORCID

  1. prof. em., Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii, ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00‑927 Warszawa
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

W artykule analizuję i rozwijam obronę teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa przed zarzutem konserwatystów głoszącym, że egalitarystyczne koncepcje sprawiedliwości społecznej są wyrazem zawiści. W obronie tej ważne są następujące twierdzenia: (1) treść zasady zróżnicowania nie odpowiada istotnej własności zawiści; (2) strony w sytuacji początkowej nie kierują się zawiścią; (3) żaden z warunków nałożonych na sytuację początkową nie wynika z zawiści. W dalszej kolejności wykazuję, że istnieją racje, by sądzić, że strony w sytuacji początkowej wybrałyby zasadę sprawiedliwości dystrybutywnej bardziej egalitarną od zasady zróżnicowania. Racji tych dostarcza twierdzenie o szacunku dla samego siebie jako głównym dobru podstawowym oraz ujemna korelacja między wielkością nierówności ekonomicznych a stopniem szacunku dla samego siebie posiadanym przez materialnie najgorzej sytuowanych. Argumentuję, że mimo iż treść takiej bardziej egalitarnej zasady sprawiedliwości odpowiadałaby istotnej własności zawiści, to zarzut konserwatystów nadal nie byłby uzasadniony.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Crocker J., Blanton H. (1999), Social Inequality and Self‑Esteem: The Moderating Effects of Social Comparison, Legitimacy, and Contingencies of Self‑Esteem, w: T.R. Tyler, R.M. Kramer, O.P. John (red.), The Psychology of the Social Self, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, s. 171–191.
Krauss M.W., Park J.W. (2014), The Undervalued Self: Social Class and Self-‑Evaluation, „Frontiers of Psychology” 5, s. 1–9.
Nozick R. (2010), Anarchia, państwo, utopia, przeł. P. Maciejko, M. Szczubiałka, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Rawls J. (2009), Teoria sprawiedliwości. Wydanie nowe, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, przekład przejrzał i uzupełnił S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schoeck H. (1969), Envy: A Theory of Social Behavior, London: Secker and Warburg.
Tesser A. (1988), Toward a Self‑Evaluation Maintenance Model of Social Behavior, „Advances in Experimental Social Psychology” 21, s. 181–227.
Wilkinson R., Pickett K. (2011), The Spirit Level: Why Greater Equality Makes Societies Stronger, New York: Bloomsbury Publishing.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Adrian Kuźniar
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Idea przestrzegania warunków kontraktu, o ile inni będą ich przestrzegać, jest osią normatywności w doktrynie sprawiedliwości społecznej, ujętej w głównych dziełach Johna Rawlsa – zarówno w Teorii sprawiedliwości, jak i w Liberalizmie politycznym. W swoim artykule argumentuję, że w systemie Rawlsa właśnie zasada wzajemności pozwala w sposób spójny pogodzić dwa konkurujące ze sobą nurty myślowe w tradycji liberalnej – nurt wolnościowy i nurt egalitarny. Na zasadzie wzajemności, ukierunkowanej na realizację ideału rozumności w społeczeństwie dobrze urządzo-nym, opiera się autentyczna akceptacja politycznej koncepcji sprawiedliwości oraz więź i przyjaźń obywatelska. Jednak analiza historyczna i kulturowa pozwala wysnuć wniosek, że tym, co wzmacnia Rawlsowską więź obywatelską, jest wielopokolenio-we doświadczenie dyscypliny i etosu gospodarki kapitalistycznej, czego Rawls nie przyznaje wprost w swoich rozważaniach. Bez tego doświadczenia trudno byłoby budować solidarność wokół instytucji neutralnych światopoglądowo i aksjologicznie, niewyrażonych w wartościach komunitariańskich, patriotycznych czy religijnych.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Barry B. (1989), Theories of Justice, t. I, Berkeley: University of California Press.
Dańkowski D. (2013), Rawls on Religion in Public Debate, Kraków: WAM.
Dańkowski D. (2021), Odpowiedzialny patriotyzm a walka o uznanie, w: M. Bogunia-Borowska (red.), Kultura (nie)odpowiedzialności, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dreben B. (2003), On Rawls and Political Liberalism, w: S. Freeman (red.), The Cambridge Companion to Rawls, Cambridge: Cambridge University Press.
Freeman S. (2003), Introduction: John Rawls – An Overview, w: tenże (red.), The Cambridge Companion to Rawls, Cambridge: Cambridge University Press.
Gutmann A. (2003), Rawls on the Relationship between Liberalism and Democracy, w: S. Freeman (red.), The Cambridge Companion to Rawls, Cambridge: Cambridge University Press.
Habermas J. (2015), Teoria działania komunikacyjnego, przeł. A. Kaniowski, t. I, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
James A. (2014), Political Constructivism, w: J. Mandle, D. Reidy (red.), A Companion to Rawls, Blackwell Companions to Philosophy, Malden, MA: Wiley‑Blackwell.
Kelly E. (2014), Inequality, Difference, and Prospects for Democracy, w: J. Mandle, D. Reidy (red.), A Companion to Rawls, Blackwell Companions to Philosophy, Malden, MA: Wiley‑Blackwell.
Lesiński B., Rozwadowski W. (1985), Historia prawa, wyd. IV, Warszawa – Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lister A. (2011), Justice as Fairness and Reciprocity, „Analyse & Kritik” 1, Stuttgart: Lucius & Lucius, s. 93–112.
Nagel T. (2003), Rawls and Liberalism, w: S. Freeman (red.), The Cambridge Companion to Rawls, Cambridge: Cambridge University Press.
Nozick R. (1999), Anarchia, państwo, utopia, przeł. P. Maciejko, M. Szczubiałka, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Nussbaum M. (2007), Frontiers of Justice, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Olszewski H., Zmierczak M. (1994), Historia doktryn politycznych i prawnych, Poznań: Ars Boni.
Ossowska M. (1985), Moralność mieszczańska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rawls J. (1996), Political Liberalism. Reply to Habermas, w: tenże, Political Liberalism, New York: Columbia University Press.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (2001a), Collected Papers, red. S. Freeman, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (2001b), Prawo ludów. O idei publicznego rozumu raz jeszcze, w: tenże, Prawo ludów, przeł. M. Kozłowski, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Rawls J. (2003), Justice as Fairness. A Restatement, red. E. Kelly, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (2009), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ricoeur P. (2018), O sobie samym jako innym, przeł. B. Chełstowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Scanlon T.M. (2003), Rawls on Justification, w: S. Freeman (red.), The Cambridge Companion to Rawls, Cambridge: Cambridge University Press.
Velasquez M. (1998), Business Ethics. Concepts and Cases, Upper Saddle River, NJ: Prentice‑Hall.
Weber M. (2010), Etyka protestancka a duch kapitalizmu, przeł. B. Baran, P. Miziński, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Weithman P. (2013), Why Political Liberalism? On John Rawls’s Political Turn, Oxford: Oxford University Press.
Williams H.L. (2014), The Law of Peoples, w: J. Mandle, D. Reidy (red.), A Companion to Rawls, Blackwell Companions to Philosophy, Malden, MA: Wiley‑Blackwell.
Ziembiński Z. (1992), O pojmowaniu sprawiedliwości, Lublin: Daimonion.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Dariusz Dańkowski SJ
1
ORCID: ORCID

  1. Akademia Ignatianum w Krakowie, ul. Kopernika 26, 31‑501 Kraków
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Moje rozważania dotyczą sposobu obecności kategorii zwierząt w filozofii współczesnej, szczególnie w kontekście filozofii moralnej oraz teorii poznania i umysłu. Jak mniemam, są to obszary dociekań, które cieszą się szerokim zainteresowaniem, nawet jeśli skoncentrujemy uwagę na wąskim zagadnieniu miejsca zwierząt w dziedzinie moralności, poznania i świadomości. Choć sam John Rawls ustosunkowuje się do tych kwestii ostrożnie, zaś jego zainteresowanie tym rodzajem zagadnień jest marginalne, to warto im poświęcić odrobinę filozoficznej uwagi. Istnieje ścisły związek między przekonaniem, że takie podmioty nieosobowe jak zwierzęta są zdolne do odczuwania bólu i przyjemności, a wrażliwością czy świadomością społeczną ( social sentience). Powinniśmy sobie odpowiedzieć na pytanie, w jakim społeczeństwie chcemy żyć: skutecznym czy wrażliwym? Utylitaryzm etyczny stoi na straży społeczeństwa skutecznego. Może się wydawać, że nie ma w nim miejsca na wrażliwość społeczną, zaś w jej miejsce postuluje się interes publiczny. Uważam jednak, że społeczeństwo skuteczne jest mimo wszystko bardziej wyczulone na krzywdę czy niedolę podmiotów nieosobowych aniżeli społeczeństwo wrażliwe, jeśli to drugie rozumiane jest tak, jak przedstawiał to Rawls. Dochodzimy zatem do swoistego paradoksu – który określam mianem paradoksu stępionej wrażliwości – polegającego na tym, że krytykowane przez Rawlsa utylitarystyczne społeczeństwo skuteczne jest de facto bardziej wrażliwe moralnie aniżeli postulowane przez niego społeczeństwo egalitarne. Paradoks stępionej wrażliwości ma swoje źródło w Rawlsowskim egalitaryzmie, gdyż ów egalitaryzm jest tylko dla wybranych; nie obejmuje mianowicie swym zakresem tych członków społeczeństwa, którzy kierują się dobrem istot, którym Rawls odmawia podmiotowości, a które stanowią istotny czynnik oddziałujący na życie społeczne. Proponuję przyjrzeć się miejscu zwierząt w społeczeństwie współczesnym, następnie wykazać błędy teorii sprawiedliwości Rawlsa, by ostatecznie spróbować uzupełnić jego podejście o emotywizm. Takie rozwiązanie pozwala uniknąć wspomnianego paradoksu stępionej wrażliwości.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Andrews K. (2020), The Animal Mind: An Introduction to the Philosophy of Animal Cognition, New York: Routledge.
Berkey B. (2014), Review of Robert Garner „A Theory of Justice for Animals: Animal Rights in a Nonideal World”, „Notre Dame Philosophical Reviews”, https://ndpr. nd.edu/reviews/a‑theory‑of‑justice‑for‑animals‑animal‑rights‑in‑a‑nonideal‑world/
DeGrazia D. (2002), Animal Rights: A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press.
Garner R. (2013), A Theory of Justice for Animals: Animal Rights in a Nonideal World, Oxford: Oxford University Press.
Hobson‑West P., Davies A. (2018), Societal Sentience: Constructions of the Public in Animal Research Policy and Practice, „Science, Technology, and Human Values” 43 (4), s. 671–693.
Marris C. (2015), The Construction of Imaginaries of the Public as a Threat to Synthetic Biology, „Science as Culture” 24 (1), s. 83–98.
Pisula W. (2003), Psychologia zachowań eksploracyjnych zwierząt, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Rawls J. (2006), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rowlands M. (2013), Can animals be moral?, Oxford: Oxford University Press.
Sumpter D.J.T. (2006), The Principles of Collective Animal Behaviour, „Philosophical Transactions: Biological Sciences” 361 (1465), s. 5–22.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Adriana Schetz
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Szczeciński, Instytut Filozofii i Kognitywistyki, ul. Krakowska 71–79, 71-017 Szczecin
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Johna Rawlsa znamy z jego prac dotyczących teorii sprawiedliwości, liberalizmu i praw obywateli. Podstawowym problemem, który podejmuję, jest jednak nie jego filozofia polityki, ale ontologiczna struktura społeczeństwa, w której mają realizować się dwie główne zasady sprawiedliwości zaproponowane przez Rawlsa. W swej ontologicznej interpretacji struktury społeczeństwa opieram się na pracy Józefa M. Bocheńskiego Przyczynek do filozofii przedsiębiorstwa przemysłowego (1985), gdzie m.in. opisuje się ustroje przedsiębiorstw przemysłowych oraz ustroje polityczne. Zasady Rawlsa oraz jego wizja struktury społeczeństwa pozwalają na rozszerzenie analizy Bocheńskiego w kwestii ujęcia społeczeństwa, tak aby uwzględnić dwie zaproponowane przez Rawlsa zasady sprawiedliwości. Stawiam następującą hipotezę: Rawls rozważa społeczeństwo z punktu widzenia filozofii praktycznej i filozofii politycznej, ale brakuje w jego rozważaniach analizy struktury społeczeństwa sprawiedliwego z punktu widzenia ontologii. Podstawą dla hipotezy jest ujęcie społeczeństwa (jednego z bytów w ujęciu ontologicznym) jako systemu, który okazuje się być systemem dynamicznym, organicznym. Czynnik syntezy takiego systemu konstytuowany jest, według mojej propozycji, w odniesieniu do zasad sprawiedliwości zaproponowanych przez Rawlsa.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Bertalanffy L. (1984), Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania, przeł. E. Woydyłło‑Woźniak, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bocheński J.M. (1986), The Concept of the Free Society, „The Monist” 69 (2), s. 207– 215.
Bocheński J.M. (1993), Przyczynek do filozofii przedsiębiorstwa przemysłowego, przeł. J. Garewicz, w: J.M. Bocheński, Logika i filozofia, red. J. Parys, Biblioteka Współczesnych Filozofów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bunge M. (1979), Treatise on Basic Philosophy, vol. 4: Ontology II: A World of Systems, Dordrecht – Boston – London: D. Reidel Publishing Company.
Ingarden R. (1972), Książeczka o człowieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Ingarden R. (1974), Wstęp do fenomenologii Husserla, przeł. A. Półtawski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ingarden R. (1987), Spór o istnienie świata, t. I, t. II, cz. 1 i 2, wyd. III, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kaczmarek J. (2008), Indywidua. Idee. Pojęcia. Badania z zakresu ontologii sformalizowanej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kaczmarek J. (2016), Atom ontologiczny: atom substancji, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 4 (100), s. 109–124.
Rawls J. (1971), A Theory of Justice, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (1993), Political Liberalism, New York: Columbia University Press.
Rawls J. (1999), The Law of Peoples, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (2001), Justice as Fairness: A Restatement, red. E. Kelly, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Stróżewski W. (2003), Ontologia, Kraków: Znak – Aureus.
Wenar L. (2021), John Rawls, w: E.N. Zalta (red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Summer 2021 Edition, https://plato.stanford.edu/archives/sum2021/entries/rawls/.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Janusz Kaczmarek
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Łódzki, Instytut Filozofii, ul. Lindleya 3/5, 90-131 Łódź
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

John Rawls w artykule Two Concepts of Rules (1955) przedstawia następującą dystynkcję wśród reguł regulujących ludzkie zachowania: „reguły podsumowujące i opisujące ludzkie postępowanie” oraz „reguły tworzące nowe sposoby postępowa-nia”. Ten drugi typ reguł został uznany przez Johna Searle’a (w pracach z lat: 1964, 1969, 1991, 1995) za kluczowy czy bazowy element jego teorii zwanej ontologią faktów społecznych. Reguły te bowiem, według Searle’a, tworzą i regulują instytucje oraz sposoby zachowania w ramach tych instytucji. Zazwyczaj (nie zawsze) zdanie wyrażające regułę tego typu jest specjalnego rodzaju definicją, mającą nieoczekiwaną własność: obiekt definiowany jest wytworem definicji (wytworem ich autorów). Niniejszy artykuł jest próbą pokazania istotnego wkładu Rawlsa we wczesny etap rozwoju ontologii społecznej Searle’a; jednocześnie nakreśla sam ów rozwój od 1964 roku do pełnej postaci z 1995 roku. Ponadto zwraca się tu uwagę na specyfikę Searle’owskich definicji obiektów instytucjonalnych, implikującą wyodrębnienie, obok trzech pojęć definicji omówionych przez Kazimierza Ajdukiewicza (1958), jeszcze czwartego pojęcia: „definicji kreatywnej”.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Ajdukiewicz K. (1958a), Trzy pojęcia definicji, „Studia Filozoficzne” 5 (8), s. 3–16; również w: tenże, Język i poznanie, t. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965, s. 296–307.
Ajdukiewicz K. (1958b), Le problème du fondement des propositions analytiques, „Studia Logica” 8, s. 259–272; wyd. pol.: Zagadnienie uzasadniania zdań analitycznych, przeł. H. Mortimer, w: K. Ajdukiewicz, Język i poznanie, t. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965, s. 308–321.
Ajdukiewicz K. (1965), Język i poznanie, t. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Anscombe G.E.M. (1958), On Brute Facts, „Analysis” 18, s. 69–72.
Friedman R.L. (2021), Peter Auriol, w: E.N. Zalta (red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Summer 2021 Edition, https://plato.stanford.edu/archives/sum2021/entries/auriol/
Grice H.P. (1975), Logic and Conversation, w: P. Cole, J.L. Morgan (red.), Syntax and Semantics, t. 3: Speech Acts, New York: Academic Press, s. 41–58; wyd. pol.: Logika a konwersacja, przeł. J. Wajszczuk, „Przegląd Humanistyczny” 21 (1977), nr 6 (141), s. 85–99; oraz Logika a konwersacja, przeł. B. Stanosz, w: B. Stanosz (red.), Język w świetle nauki, Warszawa: Czytelnik, 1980.
Lakoff G., Johnson M. (1980), Metaphors We Live By, Chicago – London: The University of Chicago Press; wyd. pol.: Metafory w naszym życiu, przeł. T.P. Krzeszowski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
Levinson S.C. (2000), Presumptive Meanings: The Theory of Generalized Conversational Implicature, Cambridge, MA – London: The MIT Press.
Rawls J. (1955), Two Concepts of Rules, „The Philosophical Review” 64, s. 3–32.
Searle J.R. (1964), How to Derive „Ought” From „Is”, „The Philosophical Review” 73, s. 43–58.
Searle J.R. (1965), What Is a Speech Act?, w: M. Black (red.), Philosophy in America, Ithaca: Cornell University Press, London: Allen & Unwin, s. 221–239; częściowe wyd. pol.: Czym jest akt mowy?, przeł. H. Buczyńska‑Garewicz, „Pamiętnik Literacki” 1980, nr 2, s. 241–248.
Searle J.R. (1969), Speech Acts, Cambridge: Cambridge University Press; wyd. pol.: Czynności mowy, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1987.
Searle J.R. (1991), Intentionalistic Explanations in the Social Sciences, „Philosophy of Social Sciences” 21, s. 332–344.
Searle J.R. (1995), The Construction of Social Reality, New York: Free Press.
Sperber D., Wilson D. (1986), Relevance: Communication and Cognition, Oxford: Blackwell Publishers; wyd. pol.: Relewancja. Komunikacja i poznanie, red. M. Jodłowiec, A. Piskorska, Kraków: Tertium, 2011.
Znamierowski Cz. (1921), O przedmiocie i fakcie społecznym, „Przegląd Filozoficzny” 24, s. 1–33.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Marek Nowak
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Łódzki, Instytut Filozofii, ul. Lindleya 3/5, 90‑131 Łódź
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie o związki pomiędzy normatywną teorią polityczną a ontologią społeczną na przykładzie wybranych założeń i problemów koncepcji Johna Rawlsa. Zasadnicza część pracy przedstawia wpływ przyjmowanego przez Rawlsa rozumienia natury praktyk i instytucji na funkcje, jakie pełnią one w obrębie proponowanej przez niego teorii normatywnej. Wyrażenie założeń ontologicznych leżących u podstaw kluczowego dla teorii Rawlsa pojęcia „społeczeństwa dobrze urządzonego” pozwala także na odparcie tych argumentów kierowanych przeciwko Rawlsowskiemu instytucjonalizmowi, które uderzają w dualizm porządków normatywnych implicite wpisany w strukturę pojęciową Teorii sprawiedliwości. W zakończeniu wykazano ponadto, że również teoria polityczna może wnieść istotny wkład w ontologię społeczną, czego dowodem może być wykorzystanie niektórych uwag Rawlsa przez przedstawicieli tzw. nurtu interakcjonistycznego.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Berkey B. (2016), Against Rawlsian Institutionalism about Justice, „Social Theory and Practice” 42 (4), s. 706–732.
Ciszewski W. (2020), Rozum i demokracja. Wprowadzenie do koncepcji rozumu publicznego Johna Rawlsa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cohen G.A. (1997), Where the Action Is: On the Site of Distributive Justice, „Philosophy & Public Affairs” 26 (1), s. 3–30.
Diver N. (2004), Institutions and Social Justice [nieopublikowana rozprawa doktorska], University of Pennsylvania.
Frega R. (2018), The Social Ontology of Democracy, „Journal of Social Ontology” 4 (2), s. 157–185.
Kwarciński T. (2006), Możliwości czy dobra pierwotne? Dyskusja Amartyi Sena z Johnem Rawlsem na temat właściwej przestrzeni sprawiedliwości, „Roczniki Filozoficzne” 54 (1), s. 81–106.
Mandle J. (2009), Rawls’s „A Theory of Justice”: An Introduction, Cambridge: Cambridge University Press.
Mandle J., Reidy D.A. (red.) (2014), The Cambridge Rawls Lexicon, Cambridge: Cambridge University Press.
Murphy L.B. (1998), Institutions and the Demands of Justice, „Philosophy & Public Affairs” 27 (4), s. 251–291.
Nozick R. (1974), Anarchy, State and Utopia, New York: Basic Books.
Pettit P. (2005), Rawls’s Political Ontology, „Politics, Philosophy & Economics” 4 (2), s. 157–174.
Pettit P. (2006), Rawls’s Peoples, w: R. Martin, D.A. Reidy (red.), Rawls’s Law of Peoples: A Realistic Utopia, Hoboken, NJ: Wiley‑Blackwell, s. 38–55.
Rawls A. (2009), An Essay on Two Conceptions of Social Order, „Journal of Classical Sociology” 9 (4), s. 500–520.
Rawls J. (1955), Two Concepts of Rules, „The Philosophical Review” 64 (1), s. 3–32.
Rawls J. (2009), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sen A. (2009), The Idea of Justice, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Wojciech Graboń
1
ORCID: ORCID
Marcin Woźny
2 3
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Warszawski, Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00‑927 Warszawa
  2. Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii, ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00‑927 Warszawa
  3. Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00‑927 Warszawa
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Problematyka racjonalności i sam ten termin pojawiają się w pracach Johna Rawlsa, w tym w jego słynnej rozprawie Teoria sprawiedliwości. Zarazem w innej jego książce, Liberalizm polityczny, spotykamy nie tylko terminy „racjonalny/racjonalność”, lecz także termin „rozumny”. W tej drugiej książce Rawls dokonuje także ich porównawczej analizy. W artykule poddaję te pojęcia bliższej analizie, rozważając ich użycie w rozmaitych kontekstach. Hipotezą badawczą, stawianą w pracy, jest twierdzenie, że wykorzystywanie obydwu terminów, a nie wyłącznie jednego z nich, może wzbogacać naszą siatkę pojęciową i zwiększać możliwości analizy sfery ludzkiego działania. Celem prowadzonych analiz jest próba potwierdzenia tej hipotezy oraz wydobycie specyfiki terminu „rozumność” i jego użycia, zwłaszcza w Liberalizmie politycznym.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Arystoteles (1982), Etyka nikomachejska, przeł. D. Gromska, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Audi R. (2001), The Architecture of Reason. The Structure and Substance of Rationality, Oxford: Oxford University Press.
Audi R. (red.) (1998), Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press.
Golden J.L., Pilotta J.J. (red.) (1986), Practical Reasoning in Human Affairs, Dordrecht: D. Reidel Publishing Company.
Honderich T. (1999), Encyklopedia filozofii, t. II, przeł. J. Łoziński, Poznań: Zysk i S‑ka.
Höffe O. (1995), Immanuel Kant, przeł. A.M. Kaniowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jolivet R. (1966), Vocabulaire de la Philosophie, Lyon: Emmanuel Vitte.
Kalinowski G. (1978), Logique et méthodologie juridique. Réflexions sur la rationalité formelle et non formelle en droit, „Archive de Philosophie de Droit” 23, s. 59–68.
Kant I. (1953), Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. M. Wartenberg, przekład przejrzał R. Ingarden, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kant I. (1993), Religia w granicach samego rozumu, przeł. A. Bobko, Kraków: Znak.
Kleszcz R. (1998), O racjonalności. Studium epistemologiczno‑metodologiczne, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kleszcz R. (2005), Teoria argumentacji, filozofia, logika. Uwagi o teorii Chaima Perelmana, „Forum Artis Rhetoricae” 1–2, s. 22–35.
Kleszcz R. (2007), O rozumie i wartościach, Łódź: Wydawnictwo WSHE w Łodzi.
Lalande A. (red.) (1960), Vocabulaire technique et critique de la philosophie, Paris: PUF.
Laughlin S.K., Hughes D.T. (1986), The Rational and the Reasonable: Dialectic or Parallel Systems?, w: J.L. Golden, J.J. Pilotta (red.), Practical Reasoning in Human Affairs, Dordrecht: D. Reidel Publishing Company.
Perelman Ch. (1979a), Logique juridique. Nouvelle rhétorique, Paris: Dalloz.
Perelman Ch. (1979b), The Rational and the Reasonable, w: T.F. Geraets (red.), Rationality Today, Ottawa: The Ottawa University Press, s. 213–224.
Perelman Ch., Olbrechts‑Tyteca L. (1983), Traité de l’argumentation. La nouvelle rhétorique, wyd. 4, Bruxelles: Editions de l’Université de Bruxelles.
Podsiad A. (2000), Słownik terminów i pojęć filozoficznych, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Rawls J. (1951), Outline of a Decision Procedure for Ethics, „The Philosophical Review” 60, s. 177–197.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości [1971], przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny [1993], przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rescher N. (1954), Reasonableness in ethics, „Philosophical Studies” 5, s. 58–62.
Sibley W.M. (1953), The Rational versus the Reasonable, „The Philosophical Review” LXII (4), s. 554–560.
Simpson J.A., Weiner E.S.C. (red.) (1991), The Oxford English Dictionary [cyt. jako: OED], Oxford: Clarendon Press, Vol. XIII.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Ryszard Kleszcz
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Łódzki, Instytut Filozofii, ul. Lindleya 3/5, 90-131 Łódź
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Niniejszy artykuł dotyczy idei sytuacji pierwotnej pełniącej istotną rolę w procesie uprawomocniania lub uzasadniania zasad sprawiedliwości. Przytaczam argumenty na rzecz tezy, że proponowane przez Johna Rawlsa warunki konieczne dla symulacji rozumowań w sytuacji pierwotnej są niemożliwe do spełnienia, a zatem sytuacja pierwotna nie może pełnić wyznaczonej jej roli. Jako rozwiązanie problemu proponuję nieco zmodyfikowaną wersję sytuacji pierwotnej, którą określam mianem „lekko uchylonej zasłony niewiedzy”.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Bostrom N. (2003), Are you living in a computer simulation?, „Philosophical Quarterly” 53, s. 243–255.
Chyrowicz B. (2021), Widok stąd. Dlaczego działamy tak, a nie inaczej?, Kraków: Znak.
Dworkin R. (1977), Justice as Rights, w: tenże, Taking Rights Seriously, Cambridge, MA: Harvard University Press, s. 150–183.
Freeman S. (2007), Rawls, London – New York: Routledge.
Graham P. (2007), Rawls, Oxford: Oneworld.
Hare R.M. (1973), Rawls’s Theory of Justice II, „The Philosophical Quarterly” 23, s. 241–252.
Hinton T. (2015), Introduction, w: tenże (red.), The Original Position, Cambridge: Cambridge University Press, s. 1–17.
Kukathas Ch., Pettit P. (1990), Rawls:„A Theory of Justice” and its Critics, Stanford: Stanford University Press.
Levin M. (1978), The Problem of Knowledge in the Original Position, „Auslegung: A Journal of Philosophy” 5 (3), s. 147–159.
Mulhall A., Swift A. (1996), Liberals and Communitarians, wyd. II, Oxford – Cambridge, MA: Blackwell Publishers.
Rawls J. (1999), Theory of Justice. Revised Edition, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (2001a), Outline of a Decision Procedure for Ethics, w: tenże, Collected Papers, red. S. Freeman, Cambridge, MA: Harvard University Press, s. 1–19.
Rawls J. (2001b), The Independence of Moral Theory, w: tenże, Collected Papers, red. S. Freeman, Cambridge, MA: Harvard University Press, s. 286–302.
Rawls J. (2001c), Justice as Fairness: Political not Metaphysical, w: tenże, Collected Papers, red. S. Freeman, Cambridge, MA: Harvard University Press, s. 388–414.
Rawls J. (2005), Political Liberalism. Expanded Edition, New York: Columbia University Press.
Sandel M. (2004), Republika proceduralna i nieuwarunkowana jaźń, przeł. P. Rymarczyk, w: P. Śpiewak (red.), Komunitarianie. Wybór tekstów, Warszawa: Fundacja Aletheia, s. 71–90.
Sandel M. (2009), Liberalizm a granice sprawiedliwości, przeł. A. Grobler, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Singer P., de Lazari‑Radek K. (2013), Konsekwencjalizm a tajemnica: obrona ezoterycznej moralności, „Analiza i Egzystencja” 22, s. 5–32.
Szutta A. (2010), Cnota rozsądności, w: N. Szutta (red.), Współczesna etyka cnót: możliwości i ograniczenia, Warszawa: Semper, s. 195–204.
Szutta A. (2013), Metoda refleksyjnej równowagi. Część I: prezentacja metody, „Diametros” 37, s. 129–149.
Szutta A. (2015), W poszukiwaniu zasad sprawiedliwości, „Filozofuj!” 5, s. 29–30.
Szutta A. (2018), Intuicje moralne. O poznaniu dobra i zła, Lublin: Academicon.
Śpiewak P. (red.) (2004), Komunitarianie. Wybór tekstów, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Artur Szutta
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Gdański, ul. J. Bażyńskiego 4, 80‑309 Gdańsk
Pobierz PDF Pobierz RIS Pobierz Bibtex

Abstrakt

Podstawowym celem badawczym artykułu jest sformułowanie argumentu trans-cendentalnego, którym posłużył się John Rawls, by uzasadnić teorię sprawiedliwości jako bezstronności. Punktem kulminacyjnym jego rozumowania jest ustalenie koniecznego warunku możliwości sprawiedliwego urządzenia instytucji społecznych. Warunkiem tym okazuje się hipotetyczny wybór reguł priorytetu w sytuacji początkowej. Opis zaproponowanej przez Rawlsa procedury zakłada jednak pewien pogląd na naturę ludzką, a w konsekwencji okazuje się nieadekwatną podstawą dla publicznych reguł. W tekście zastanawiam się również nad wpływem, jaki na przedłożoną przez Rawlsa koncepcję uzasadnienia wywarła recepcja Kanta. Wskazuję, że porzucenie teorii moralnej na rzecz filozofii politycznej stanowiło wyraz zasadniczej zmiany stosunku do idei transcendentalizmu, jaka zaszła w myśli autora Teorii sprawiedliwości.
Przejdź do artykułu

Bibliografia

Allison H. (2016), Transcendental Deduction and Transcendental Idealism, „European Journal of Philosophy” 4 (24), s. 920–933.
Ameriks K. (2001), Text and Context: Hermeneutical Prolegomena to Interpreting a Kant Text, w: D. Schönecker, T. Zwenger (red.), Kant verstehen / Understanding Kant. Über die Interpretation philosophischer Texte, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, s. 11–31.
Białek P. (2017), Pycha i skromność rozumu. Współczesny spór o argumenty transcendentalne a filozofia Kanta i Fichtego, Kraków: Universitas.
Callanan J.J. (2011), Making Sense of Doubt: Strawson’s Anti‑Scepticism, „Theoria” 77 (3), s. 261–278.
Grygianiec M. (2019), Status argumentacji transcendentalnej, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 4 (112), s. 131–160.
Guyer P. (2001), Naturalizing Kant, w: D. Schönecker, T. Zwenger (red.), Kant verstehen / Understanding Kant. Über die Interpretation philosophischer Texte, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, s. 59–84.
Kant I. (1957), Krytyka czystego rozumu, przeł. R. Ingarden, t. I, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kant I. (1999), Critique of Pure Reason, przeł. i opr. P. Guyer, A.W. Wood, Cambridge: Cambridge University Press.
Kędziora K. (2019), John Rawls. Uzasadnienie, sprawiedliwość i rozum publiczny, Bibliotheca Philosophica 5, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Korsgaard Ch. (1995), Rawls and Kant: On the Primacy of the Practical, „Proceedings of the Eighth International Kant Congress”, t. I, Memphis 1999, s. 1165–1173.
Palmer H. (1985), Presupposition and Transcendental Inference, New York: Routledge.
Poręba M. (2008), Możliwość rozumu. Ćwiczenia z metafizyki, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Rawls J. (1977), The Basic Structure as Subject, „American Philosophical Quarterly” 2 (14), s. 159–165.
Rawls J. (1980), Kantian Constructivism in Moral Philosophy, „The Journal of Philosophy” 9 (77), s. 515–572.
Rawls J. (1985), Justice as Fairness: Political not Metaphysical, „Philosophy & Public Affairs” 3 (14), s. 223–251.
Rawls J. (1989), Themes in Kant’s Moral Philosophy, w: E. Förster (red.), Kant’s Transcendental Deductions. The Three Critiques and the Opus postumum, Stanford: Stanford University Press, s. 81–113.
Rawls J. (1993), Political Liberalism, New York: Harvard University Press.
Rawls J. (2000), Lectures on the history of moral philosophy, red. B. Herman, Cambridge, MA – London: Harvard University Press.
Rawls J. (2001), Justice as Fairness: A Restatement, red. E. Kelly, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls J. (2013), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rorty R. (1999), Pierwszeństwo demokracji wobec filozofii, w: tenże, Obiektywność, relatywizm i prawda. Pisma filozoficzne, przeł. J. Margański, t. I, Warszawa: Fundacja Aletheia, s. 261–291.
Russell B. (2000), Dzieje filozofii Zachodu i jej związki z rzeczywistością polityczno-‑społeczną od czasów najdawniejszych do dnia dzisiejszego, przeł. T. Baszniak, A. Lipszyc, M. Szczubiałka, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Sandel M. (1982), Liberalism and the Limits of Justice, Cambridge: Cambridge University Press.
Sellars W. (1956), Empiricism and the Philosophy of Mind, „Minnesota Studies in the Philosophy of Science” I, s. 253–329.
Sellars W. (1967), Some Remarks on Kant’s Theory of Experience, „Journal of Philosophy” 64, s. 633–647.
Sellars W. (1968), Science and Metaphysics. Variations on Kantian Themes, London: Routledge and Kegan Paul.
Strawson P.F. (1959), Individuals: An Essay in Descriptive Metaphysics, London: Methuen.
Strawson P.F. (1966), The Bounds of Sense, London: Methuen. Tampio N. (2007), Rawls and the Kantian Ethos, „Polity” 1 (39), s. 79–102.
Wolniewicz B. (2017), Aksjomat Elzenberga, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 4 (110), s. 277–288.
Przejdź do artykułu

Autorzy i Afiliacje

Stanisław Jędrczak
1
ORCID: ORCID

  1. Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii, ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00‑927 Warszawa

Instrukcja dla autorów

1. Długość artykułów: rozprawy − do 40.000 znaków (ze spacjami, czyli ok. 20 stron), recenzje − do 10.000 znaków (ze spacjami, czyli ok. 5 stron).

2. Do tekstu głównego rozprawy należy dołączyć:
a) 5−15 słów kluczowych po polsku i po angielsku;
b) krótkie streszczenie (ok. 1/3 strony) po polsku lub po angielsku;
c) krótką (ok. 3 zdań) notę o autorze.

3. Nadesłane teksty są kierowane do anonimowej recenzji. Zawartość recenzji nie jest podawana do wiadomości autorom; przekazujemy tylko postulaty sformułowane przez recenzenta i dostarczone nam z sugestią, by autor je poznał. Staramy się publikować wszystkie pozytywnie ocenione teksty, jednak niekiedy liczba bardzo dobrych propozycji przekracza objętość pisma, i wtedy niektóre artykuły musimy przesunąć do kolejnych numerów. W takiej sytuacji termin publikacji w dużym stopniu zależy od profilu tematycznego kolejnych numerów.

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji